بوستان کسمایی تنها باقیمانده باغ چای کسما خان

حدفاصل محله ی صفاری تا علی آباد رشت، بوستان کوچکی است که  به «بوستان کسمایی» معروف است. این بوستان با مساحتی حدود 1785 مترمربع در شمال غرب شهر رشت  و در منطقه یک شهرداری واقع شده است . بخشی از آن  بازیگاه کودک شده  و قستی نیز با میز تنیسی، جوانان را  به خود جذب می کند.

آنگونه که از تابلوی ورودی بوستان برمی آید، بوستان کسمایی در خرداد ماه 1372 به بهره برداری رسیده است.  4اصله درخت تنومند نارون در این بوستان، نشان  از قدمت صد ساله ی این مکان می دهد.

در ضلع جنوبی این پارک، مدرسه متروکه ای است که قرار بوده تجدید بنا شود ولی سالهاست به همان شکل رها شده است. دو اصله نارون تنومند دیگر نیز در جلوی درب مدرسه نیز قد برافراشته اند . این درختها  نشان می دهد روزگاری بوستان و مدرسه یک مجموعه بهم پیوسته بوده اند.

از پیرمردی که نوه اش را به بازیگاه بوستان آورده در مورد پارک سئوال می کنم. می گوید: تمام زمین های این محله مال شخصی بود به نام کسمایی. خود من 40 سال پیش زمینم را از گوهر کسمایی خریدم و خانه و مغازه ای در آن ساختم.

در کوچه ای بالاتر از بوستان  به بنگاه املاک یاران مراجعه می کنم. همینقدر می داند که زمینهای محدوده ی صفاری تا پارک کسمایی مال کسما نامی بوده که قطعه بندی کرده و فروخته است. نمی داند این وقایع مال چه سالهایی است.

 

پدربزرگها و مادربزرهای رشتی به خاطر دارند که یکی از تفریحات رشتی ها تفرج در باغهایی بود که ملک شخصی افراد بوده است. برخی از این بوستانها با دریافت ورودی اجازه می دادند شهروندان از باغ دیدن کنند.  البته باغ بزرگ کسما تفرجگاه نبود و باغ چایی بوده است. بوستان کسمایی در حقیقت تنها باقیمانده باغ کسماست که روزگاری وسعت زیادی داشته است. این باغ ، یکی از چندین باغ بزرگ رشت  و متعلق به « محمد خان کسمایی» بوده است.

تنها سند موجود در باره ی این باغ، صحبت های محمد علی وطن آبادی، پسر مرحوم الله وردی وطن آبادی، صاحب باغ  100 ساله ی وطن آبادی است. آنگونه که محمد علی می گوید:  مرحوم الله وردی وطن آبادی پس از مراجعت به ایران ، در باغ کسما خان  باغبان می کرده است.

در ماهنامه ی گیله وا در شماره 70 محمد علی وطن آبادی اینگونه استنباط می شود که مرحوم وطن آبادی وقتی در سن 60 سالگی و در سال 1916 میلادی   و در بحبوحه ی جنگ جهانی اول به ایران برمی گردد، باغبان محمد خان کسمایی می شود.  محمد خان کسما منشی کنسول گری روسیه تزاری در رشت بود و باغ بزرگی در صفاری  برای خود دایر کرده بود.

 محمد علی وطن آبادی درباره ی  پدر مرحومش می گوید: « ایشان باغی را در اینجا دایر کرد برای محمد آقا خان کسمایی به مساحت 30 هکتار که ابتدای آن قبر سید رقیه و مسجد النبی بود و انتهای آن تا مسجد هاشمی امتداد داشته که بعدها پسر محمد آقا خان به نام اردشیر خان کسمایی آن را قطعه بندی کرد و فروخت. این باغ به نام باغ کسمایی معروف بوده است.  از شروط پدرم وقتی نزد محمد آقا خان مشغول به کار می شد این بود که باید به او زن بدهند. پدرم آن موقع شصت سال داشت. محمد آقا خان کسمایی هم به رعیت سبزی کار خودش گفت که باید دخترت را به این مرد بدهی. آن بیچاره هم گفت من به غربتی زن نمی دهم. اما با تهدید  خان مجبور شد دختر 9ساله اش را به پدر 60 ساله ام بدهد.»

ظاهرا  باغ کسما در آن دوره بزرگترین باغ رشت بوده است. پس از چند سال وطن آبادی در یک مشاجره با کسما خان از نزد او بیرون آمده و برای خود باغی  جداگانه ایجاد می کند.

حالا  آخرین قطعه باغ بزرگ کسمایی نفس می کشد. کمتر کسی از آیند و روندگان به این بوستان درباره پیشینه ی این بوستان خبر دارند. حتی سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری نیز در پیشینه ی این باغ کمتر می داند.

مدرسه متروک کنار بوستان، سالهاست رها شده و ظاهرا قرار نیست آموزش و پرورش این مدرسه را نوسازی کند. این مدرسه که تنها سر در آن باقی مانده و  ساختمان آموزشی آن را خراب کرده اند، هم اینک زمین متروکه ای  برای سوء استفاده کنندگان شده است.

برخی از مدارس رشت، ملک شهرداری است و در جهت آموزش در اختیار آموزش و پرورش قرار گرفته است. جا دارد شهرداری با برسی اسناد مالکیت این مدرسه، زمین مذکور را به بوستان کوچک کسمایی اضافه کند. تا فضای بوستان نیز وسعت یابد. همچنین لازم است تاریخچه ای از باغ کسما تهیه شده و در بوستان نصب شود تا بخشی از هویت محله ی کسما زنده شود.

تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی  17/5/94