تکمیل حمام مریان در لیست انتظار صندوق احیا

حمام تاریخی روستای مریان، یکی از بناهای میراثی استان است که در سالهای اخیر بخشی از آن مرمت شده است ولی با کمبود اعتبار سازمان  میراث فرهنگی، نیمه کاره رها شده و تغییر کاربری آن هنوز مشخص نیست.

  تا پیش از سال 1389، بخش های زیادی از طاق های حمام مریان و گنبدهای آن فروریخته بود حالا مرمت سقف، طاق ها و دیواره ها صورت گرفته است ولی در عمل دیدن داخل حمام امکان پذیر نیست.

روستای «مریان»، از جمله روستاهای ییلاقی شمال غربی هشتپر تالش و نرسیده به روستای «آق اولر» است. برای دیدن مریان و محوطه های باستانی و گورستان های پیش از تاریخ این روستا، می باید 1080متر از سطح دریا بالاتر بروید.

حمام دوره قاجار و کاشی های به تاراج رفته

در نزدیکی روستای مریان و در یک سراشیبی نه چندان تند، بنایی با آجرهای قرمز و سقف های گنبدی خودنمایی می کند. نیمی از دیوار ها با سنگهای بزرگ سنگ چین شده است. با اینکه تابلوی میراث فرهنگی مبنی بر مرمت بنا در کناره جاده خودنمایی می کند، ولی اثری از یک نگهبان نیز در اطراف یک اثر تاریخی آن هم در یک روستای دورافتاده کوهستانی دیده نمی شود. تنها گاوهای یله در نزدیکی حمام، دم به آفتاب داده و به سان محافظانی، از میراث صاحبان خود مراقبت می کنند.

یکی از اهالی روستای «دیزگاه» درباره این حمام می گوید:  تمام این محوطه، و زمینهای اطراف مال سردار امجد بوده است و این حمام را  هم وی ساخته است.

«حسین احمد پور» به نقل از پیران محل روایت می کند: ملاط میانی این حمام را با  مخلوط آهک و ساروج و شیر مادران تالش و تخم مرغهای محلی ساخته اند. یک نفر روزانه از سوی خان مامور این کار بود. به همین دلیل این بنا بعد از اینهمه سال و در هوای سرد کوهستانی سالم مانده است.

به گفته یکی دیگر از اهالی، حمام قبلا دارای کاشی‏‌های تزیینی و نقاشی دیواری  بوده است ولی بیشتر آنها از بین رفته و یا در گذر زمان  به سرقت رفته است.

مرمت نیمه تمام و حمام تاریخی بدون حفاظ

با اینکه میراث فرهنگی بخش هایی از حمام را مرمت کرده ، ولی این بنای میراثی فاقد درب و پنجره حفاظت شده است و حتی محدوده میراثی هم برای آن درنظر گرفته نشده است. بخشی از پایه های دیوار ضلع جنوبی و غربی، نشست کرده و داخل خاک فرورفته است. درب حمام در ضلع غربی است ولی ورودی حمام با سنگهای کوهستانی و شاخه های درختان مسدود شده است. گویا حافظان این بنای میراثی، عناصر طبیعی مریان هستند.

گورهای باستانی و حفاری های نزدیک حمام

کمی پایین تر از بنای حمام، شیب تندی است که به گفته اهالی، محل کشف گورستانهای  باستانی مریان بوده است. به گفته اهالی، حفاری های زیادی در دهه 1380 در زمین های اطراف «مریان» و «دیزگاه» صورت گرفته و گورهای باستانی و اشیای تاریخی زیادی از این گورها بدست آمده است.

به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، محوطه باستانی گورستان مریان، بزرگترین گورستان پیش از تاریخ ایران است و در عرصه‌‏ای به مساحت 400 هکتار، در مناطق ییلاقی مریان، آق اولر و تندبین گسترده شده است.

 بر اساس فهرست بناهای میراثی گیلان –که در سایت میراث فرهنگی گیلان موجود است- در اطراف روستای مریان و  نزدیک به حمام تاریخی مریان تاکنون 9محوطه باستانی مورد کاوش قرار گرفته است. گورستانهای تاریخی این محدوده مربوط به دوران پیش از تاریخ است. افزون بر آن در نزدیکی مریان روستاهای دیگری همچون؛ «خشکه دشت»، «دیزگاه»، «تول»، «گل باشی» و «آتشگاه» بین سالهای 1382 تا 1383هم مورد کاوش قرار گرفته است.

 در این گورستانهای تاریخی گورهای چند طبقه و اشیاء تاریخی بدست آمده است. اما تنها یک نمونه از گورهای کشف شده و اسکلت باقی مانده از گورهای پیش از تاریخ در موزه رشت به عنوان مرکز استان نگهداری می شود. با اینکه این محوطه ها در سالهای یاد شده در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده است؛ اما گردشگران به ییلاقات تالش اعم از مریان و آق اولر تنها می توانند از طبیعت ییلاق استفاده نموده و تنها نظاره گر حمام و کاخ نیمه مرمت شده سردار امجد در آق اولر باشند.

حمام خصوصی خاندان سردار امجد  

با اینکه برخی منابع قدمت بنا را به دوره صفویه و یا اوایل قاجار نسبت می دهند، ولی کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی گیلان می گوید: این بنا مربوط به اواسط دوره قاجار است. حمام مریان مربوط به خاندان سردار امجد، خان کرگانرود بوده و در واقع برای استفاده خصوصی این خاندان ساخته شده بود.

مهدی میرصالحی در ویژگی های این بنای میراثی می افزاید:  بنا دارای وسعت 200 متر مربع است، ملاط حمام مریان از سنگ و آجر ساخته شده و شامل تون، صحن ورودی، سربینه، خزینه و ..  بوده است.

وی ادامه می دهد: با اینکه حمام مریان در 11شهریور سال 1382 و به شماره 9919 در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده است، ولی 7سال بعد به دلیل فقدان اعتبار، سازمان میراث فرهنگی توانست بخشی از بنا را مرمت نماید.

حمام مریان فرصت مناسبی برای تغییر کاربری دارد و باتوجه به کشفیات گورهای باستانی می توان در خود حمام و یا نزدیک به آن، موزه ای همانند موزه عصر آهن تبریز ساخت.  اما با وجود مرمت بخش های زیادی از حمام مریان از سوی میراث فرهنگی از سال 89 تاکنون  بازدید از داخل بنا هم امکان پذیر نیست.

سازمان میراث فرهنگی  اعتباری برای  تکمیل مرمت ندارد

معاون سازمان میراث فرهنگی گیلان در پاسخ به این سئوال که چرا از سال 89 مرمت حمام مریان متوقف شده است، می گوید: در سال یاد شده با اعتباری که برای مرمت حمام مریان تخصیص یافت، بخشی از مرمت انجام شد ولی با توجه به عدم تخصیص بودجه برای تکمیل پروژه، در نهایت عملیات مرمت به اتمام نرسید.

محمد رضا باقریان در مورد آینده این حمام و تغییر کاربری بنا  به عنوان موزه پس از اتمام مرمت بیان می دارد: در برنامه های میراث، تغییر کاربری حمام مریان به عنوان موزه پیش بینی نشده است. زیرا بهره برداری از یک ساختمان به عنوان موزه شرایط و استانداردهای خاص خود را می باید داشته باشد و نیازمند رعایت و اخذ مجوزهای خاص می باشد.

وی در پاسخ به این سئوال که برای تکمیل مرمت، چه میزان اعتبار مورد نیاز است؛ ابراز می کند: راه واگذاری بناهایی که سازمان میراث فرهنگی مالک آنهاست، از طریق صندوق احیاء و بهره برداری بناهای تاریخی سازمان میراث است و لازمه آن انجام فرآیند و اخذ مجوزهای لازم از هیات دولت می باشد.

باقریان تاکید می کند: اداره کل میراث فرهنگی استان، بناهای قابل واگذاری جهت مرمت و احیا را به تفکیک شهرستان تهیه و به صندوق احیا اعلام نموده است و حمام تاریخی مریان یکی از این بناهاست.

تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 14/7/95