با ثبت باغ میراثی محتشم، شهربازی قدس منتقل می شود

هفته گذشته، ثبت باغ محتشم در لیست باغ های میراثی کشور، خبر ساز شد. هر چند در  ذهن سالخوردگان، هنوز خاطره  بیمارستان رفتن در مراسم افتتاحیه با بستنی های مسموم شهرداری باقی است؛ اما باغ رویایی محتشم با درختان تنومند آزادش همواره برای رشتی ها خاطره نوستالژیک دارد.  با اینکه در پرونده ثبتی این باغ اعلام شده وضعیت باغ نیمه سالم است، اما ثبت این باغ به توقف تخریب کمک می کند.

از زمانی که اداره مالیاتی باغ محتشم را بخاطر بدهی مالیاتی «محتشم الملک»، تملک و به شهرداری واگذار کرد؛ مرتب از میراث «بیگلربیگ خان محتشم الدوله» کاسته شد. تفکیک باغ و واگذاری به برخی ادارات دولتی و تغییر کاربریهای نسنجیده،  آرام آرام درختان تنومند باغ را به زمین افکند.

باغ محتشم، میراث عهد ناصری

کارشناس سازمان میراث فرهنگی -که پرونده ثبتی این باغ را آماده کرده- در مورد تاریخچه این باغ می گوید: باغ محتشم در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار توسط «اکبر خان بیگلربیگی» از مالکان و متمولان عهد ناصری احداث شد.

سیده کبری تیموری می افزاید: اکبرخان، اجاره دار گمرکاتِ گیلان، مازندارن، خراسان و کرمانشاه  بود و معروف است که غرس نهالهای باغ –که امروز درختان تنومندی شده- و خیابان کشی داخل باغ و ساخت عمارت تابستان وسط باغ(کلاه فرنگی) همگی با نظارت مستقیم «اکبرخان» ساخته شده است.

وی می افزاید: پس از فوت اکبرخان، باغ به دختر و دامادش یعنی «صادق خان اکبر محتشم الملک» به ارث می رسد. صادق خان چند نوبت والی گیلان بود(1327قمری) و از این زمان است که به «باغ محتشم» معروف می گردد.

بدهی مالیاتی و تغییر نام  به پارک شهر

تیموری، در چگونگی تغییر نام «باغ محتشم» به «پارک شهر» توضیح می دهد: این تغییر نام زمانی روی داد که در تهران نیز پارک شهر افتتاح شده بود. بعد از واگذاری باغ محتشم به شهرداری، باغ کاربری بوستان شهری پیدا کرد و روز سه شنبه 22شهریور 1339، رسما افتتاح و پارک شهر نامیده شد. صرف بستنی و راهی بیمارستان شدن شرکت کنندگان در این مراسم، خاطره افتتاحیه پارک شهر بود که صبح روز بعد روزنامه های محلی به آن پرداختند.

این کارشناس میراث فرهنگی همچنین یادآور می شود: در زمان تصدی «عبدالله شیرخانی» به عنوان شهردار، وی به یکباره دستور می دهد تابلوی پارک شهر را برداشته و دوباره نام  باغ محتشم را نصب کنند. «شیرخانی» حتی دستور داده بود در تمام مکاتبات اداری، نام پارک شهر برداشته و همان باغ محتشم نوشته شود.

کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی سازمان میراث فرهنگی از تلاش دوساله این سازمان برای ثبت باغ محتشم خبر می دهد و در این باره توضیح داد: باغ تاریخی محتشم، به عنوان معدود باغ های تاریخی  باقی مانده در گیلان به پیشنهاد سازمان میراث گیلان بالاخره در پنجمین نشست کمیسیون ثبت آثار ملی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی کشور، در فهرست بناهای میراثی کشور به  ثبت رسید.

قطع درختان باغ به بهانه پوسیدگی

وی با اشاره به موقعیت این باغ می افزاید: وجود درختان کهنسال آزاد و عبور رودخانه گوهررود از این باغ و همچنین وجود عمارت کلاه فرهنگی، به عنوان کاخ مسکونی محتشم ، دارای ویژگی های ثبتی شناخته شده و به ثبت ملی رسید.

مهدی میرصالحی با اشاره به ثبت عمارت کلاه فرهنگی باغ محتشم در آبان ماه 1375، به شماره 1764 تصریح می کند:  لازم بود این باغ نیز ثبت تاریخی شود. این باغ ده های گذشته ابعاد بسیار بزرگی داشت ولی متاسفانه بعدها در تملک برخی ادارات دولتی قرار گرفت و بخش های زیادی از باغ و حتی درختان تنومند آزاد و صنوبر آن از بین رفت.

وی با اشاره به قطع بسیاری از درختان آزاد این باغ در طول دهه 1370 توسط شهرداری رشت بیان می دارد: شهرداری در آن زمان چندین اصله درخت آزاد باغ مختشم را به بهانه پوسیدگی و مبارزه با آفات قطع کرد. در حالی که  خوردگی میانی این درختان نوعی واکنش طبیعی و مقاومت درختان تنومند در برابر باد است. زیرا با افزایش وزن درخت در اثر کهنسالی، مقامت درخت در برابر باد کاهش می یابد و درخت به طور طبیعی اقدام به خوردگی تنه می کند تا از وزنش کاسته شود.

ضرورت خروج شهربازی از باغ میراثی

این مقام مسئول تاکید می کند: طبق قوانین سازمان میراث فرهنگی، باغ هایی که ثبت میراثی می شوند، می باید همان کاربری باغ را داشته باشند و شهرداری به عنوان مالک باغ لازم است، عناصری همانند شهربازی را از باغ محتشم بردارد.

5دهه از واگذاری باغ محتشم به شهرداری رشت می گذرد، اندک باقیمانده باغ بزرگ محتشم گاه باغ محتشم خوانده می شود و گاه پارک شهر. و از وقتی دهه 1370 شهربازی هم در بخشی از باغ احداث شد؛ باغ قدس هم مصطلح گشت!

سال 1371، شهرداری رشت با صرف هزینه 35میلیون تومانی، بخش از فضای باغ محتشم را به شهربازی تغییر کاربری داد و در این تغییرکاربری، بخش زیادی از 4000متر مربعی زمین چمن باغ و برخی درختان تنومند آزاد باغ نابود شدند.

  روابط عمومی سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری، طی آماری اعلام داشت؛ هم اکنون باغ 12هکتاری محتشم، 2063 درخت در کل مجموعه پارک شهر موجود است. پراکندگی این درختها عمدتا؛ درختان آزاد، صنوبر، سدروس، دارتالاب، توسکا، صنوبر، چنار، نارنج و برگ انجیلی است. و قدیمی ترین درختان این باغ ، درختان آزاد، بلوط و سدورس است.

زمین مسکن مهر برای ایجاد شهربازی  به شهرداری واگذار نشده است

با ورود شورای چهارم، شهربازی تعطیل شد. در آستانه چهارمین سال تعطیلی، دفتر سرمایه گذاری رشت همچنان در تلاش است تا یک سرمایه گذار جدید برای راه اندازی شهربازی  پیدا کند.

بعد از اعلام آمادگی یک سرمایه گذار مشهدی، شورای شهر با لایحه واگذاری  شهربازی قدس با ترک تشریفات مخالفت کرد. اعضای شورا بر این نکته تمرکز داشتند که مساحت شهربازی قدس، جوابگوی جمعیت فعلی رشت نیست و افزون بر آن آلودگی صوتی و  فقدان فضای پارکینگی، مانع از احیای شهربازی در محدوده پارک شهر است.

یکی از اعضای شورا -که در هیات عالی سرمایه گذاری شهرداری به عنوان کارشناس مالی و اقتصادی نماینده است- مشخصا پیشنهاد داد شهربازی در محدوده مسکن مهر ایجاد شود. فرهاد شوقی بر مساحت کوچک شهربازی قدس تاکید نموده و یادآور می شود: قرار است سازمان مسکن و شهرسازی، زمین 10هکتاری را در محدوده مسکن مهر به شهرداری واگذار نماید. و باید مکان جدید به سرمایه گذار شهربازی تعرفه شود.

رئیس دفتر سرمایه گذاری شهرداری، می گوید: فراخوان این دفتر برای جذب سرمایه گذار در زمین مسکن مهر و همچنین احیای مجدد شهربازی قدس بوده است. ولی با توجه به اینکه زمین مسکن مهر هنوز به شهرداری واگذار نشده و فاقد زیرساخت های خدماتی است، باید دید سرمایه گذار رغبتی برای تمرکز سرمایه در آن محدوده دارد یا خیر.

متین عاشوری می افزاید: احیای شهربازی قدس با دو رویکرد در حال بررسی است؛  احیای مجدد شهربازی با تمرکز با فضاهای سرپوشیده و ایجاد فضاهای آموزشی با تمرکز بر حفظ فضای سبز.

وی یادآور می شود: با وجود ثبت میراثی باغ محتشم، هنوز دستور العملی از سوی سازمان میراث فرهنگی  به شهرداری و دفتر سرمایه گذاری ابلاغ نشده تا این دفتر رویکردهای میراثی را برای شهربازی قدس لحاظ نماید.

باید دید سازمان میراث فرهنگی گیلان، همچنان نقش منفعلانه را در احیای بناهای میراثی در پی می گیرد و یا با ابلاغ دستور العملی به شهرداری رشت، خواستار احیای باغ بزرگ «اکبرخان بیگلربیگی» می شود.

تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 2/9/95

بیم تخریب برعمارت ثبت شده هتل فردوسی

اول سرای میراثی میخچی، حالا هم هتل فردوسی. بعد از در معرض تخریب قرار گرفتن سرای میراثی میخچی، اکنون تهدیدها متوجه هتل فردوسی است.  هفته پیش خبر مجوز نوسازی سرای میخچی رسانه ای شد. حالا با خبر شدیم، بنای میراثی دیگری در جنب سرای میخچی قصد نوسازی دارد. مالکان این بنای ثبت شده میراثی، با طرح شکایت در دیوان عدالت اداری تلاش دارند بنا را از لیست بناهای میراثی کشور خارج و مجوز ساخت تجاری بگیرند.

بنایی با معماری ساباط

هتل فردوسی، با معماری موسوم به «ساباط» از معدود بناهای میراثی باقی مانده در خیابان شریعتی رشت است که باید برای عبور از کوچه زرین پر از زیر طاقی هتل فردوسی عبور کنید. با اینکه سازمان میراث فرهنگی در 18 شهریور 1391 و به شماره 30720 این بنا را در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسانده ولی تاکنون اقدامی از سوی این سازمان برای حفظ بنا صورت نگرفته است.

تا یک سال پیش فضای تجاری طبقه نخست این بنا، درهای چوبی کشویی داشت حالا این درها هم برداشته شده است. در حال حاضر کلید این ساختمان در اختیار «حق پرست» نامی است که در پشت همین بنا و نزدیک سرای میخچی، برنج فروشی دارد. حق پرست از طرح شکایت وراث  بنا از سازمان میراث فرهنگی مطلع است و می گوید: این بنا شاخصه های میراثی ندارد و سازنده آن با بنای چاپ زربافی یکی است. به همین دلیل وراث طرح دعوایی را علیه سازمان میراث فرهنگی پیگیری و به زودی آرای دیوان عدالت اداری برای خروج بنا از ثبت میراثی صادر می شود.

حق پرست اذعان می دارد: سازمان میراث فرهنگی تنها به ثبت یک بنا اکتفا می کند. نه هزینه ای برای مرمت و تغییر کاربری بناها می پردازد و نه اجازه تجدید بنا را به مالکان خصوصی می دهد.

بی مهری به سمبل اولین پارلمان محلی

17سال پیش به پیشنهاد اسماعیل حاجی پور، عضو شورای اول - که سابقه دوستی با علیپور، مالک هتل فردوسی داشت- این بنا به عنوان ساختمان اداری اولین دوره شورای شهر رشت تغییرکاربری داد. حالا حاجی پور، دوباره به صندلی چهارمین دور شورای شهر رشت تکیه زده است.

رئیس شورای شهرستان رشت و پرسال ترین عضو شورای چهارم، سال گذشته در رسانه ها وعده داده بود که با وراث علیپور مذاکره کرده و تلاش می کند این بنا به عنوان سمبل شورای اول تغییرکاربری دهد. حالا یک سال از این وعده گذشته و این وعده رئیس سنی شورای چهارم، محقق نشده است.

وی در پاسخ به سئوال خبرنگار  می گوید: با اینکه بنده عضو کمیسیون فرهنگی شورا نیستم، ولی برای حفظ بناهای میراثی تلاش می کنم. اما خرید چنین بناهایی با توجه به اعتبارات کم شهرداری، اولویت های دیگری است.

حاجی پور تصریح می کند: مذاکره برای تغییرکاربری هتل ایران و هتل اردیبهشت و خانه سمیعی بین میراث فرهنگی و شهرداری در حال انجام است. رئیس شورای شهرستان باز وعده می دهد که موضوع نوسازی هتل ایران را بررسی نماید.

ایوان کتابی در هتل فردوسی

یکی از مشاوران کمیسیون فرهنگی شورای اول،  به یاد دارد که تمامی جلسات شورا در هتل فردوسی برگزار می شد. محمد تقی پور احمد جکتاجی درباره ی ارزش میراثی این ساختمان می گوید: یک بنای میراثی به لحاظ بافت منطقه و کاربریهای پیشین  هم باید مورد توجه قرار گیرد.

وی می افزاید: بنای هتل فردوسی از هر دو جنبه ارزش معماری دارد. خود ساختمان  از بناهای دوره ی پهلوی اول است. غیر از تزیینات بیرونی بنا، این عمارت از معدود بناهای باقیمانده ی رشت است که با یک راهرو در طبقه دوم با ساختمان مجاور خود دسترسی دارد. در معماری سنتی گیلان، این سبک معماری شایع بود و برای استفاده ی بهینه از فضا دو مالک مجاور، توافق کرده و طبقه دوم  خود را به گونه ای می ساختند که از راهروی طبقه فوقانی بهم مرتبط باشند. در رشت تنها سه ساختمان دیگر به این سبک باقیمانده و متاسفانه باقی چنین معماری تخریب شده است.

مدیر مسئول ماهنامه گیله وا یادآور می شود: طبقه دوم این بنا به سبک بناهای گیلان، ایوان باریکی دارد که به آن «ایوان کتابی» می گویند. سرتاسر این ایون کم عرض به دلیل جلوگیری از نفوذ باران به صورت آغوشگاه درآمده بود.

در صورت صدور رای دیوان، شهرداری ناچار به صدور مجوز نوسازی است

مدیر منطقه دو شهرداری می گوید: قانونا منطقه دو شهرداری می باید برای نوسازی این بنا مجوز صادر نماید ولی تا منطقه دو رای قطعی دیوان عدالت اداری را مشاهده ننماید؛ چنین مجوزی صادر نخواهد شد.

مرتضی عاطفی می افزاید: معمولا رای دیوان به کمیسیون ماده 5 ارجاع  و شورای عالی معماری در مسکن و شهرسازی می باید به شهرداری در صدور چنین مجوزی ابلاغ نماید و پس از ابلاغ و سیر چنین مراحلی، شهرداری ناچار است طبق قانون عمل نموده و مجوز ساخت صادر کند.

عاطفی تصریح می کند: بناهای میراثی، جزو هویت این شهر هستند و هنگام صدور مجوز برای بنای هتل فردوسی، منطقه دو حتما از سازمانهایی نظیر میراث فرهنگی و مسکن وشهرسازی استعلام می کند.

وی در پاسخ به این سئوال که با توجه به پروژه های در دست اقدام  بازآفرینی بناهای میراثی چرا شهرداری اقدام به خرید چنین بنایی نمی کند؛ کمبود اعتبار و کاهش درآمدهای شهرداری را تنها عامل بازدارنده می خواند و توضیح می دهد: اساسا خرید اینگونه بناها وظیفه سازمان میراث فرهنگی است.

 عاطفی با اینکه تاکید دارد، پرداختن به مقولات فرهنگی اولویت کاری منطقه دو شهرداری است؛ ولی اذعان دارد که ناهماهنگی در اولویت بندی کارهای فرهنگی بین متولیان فرهنگی شهر وجود دارد.

تخریب بنای میراثی جرم محسوب می شود

طبق قوانین ثبت سازمان میراث فرهنگی، بنایی که در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت می رسد، تحت حفاظت سازمان مذکور بوده و هرگونه تخریب و دخل و تصرف در اثر میراثی جرم محسوب و مرتکب آن مشمول مجازات های قانونی می شود.

با وجود چنین قانونی، سازمان میراث فرهنگی همواره کمبود اعتبار را عامل بازدارنده در حفظ بناهای میراثی عنوان می کند. کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی سازمان میراث فرهنگی گیلان می گوید: مالک اول هتل فردوسی شخصی بود به نام « پرویز خراسانی» که بعدها علیپور نامی آن را خریداری و حالا با فوت علیپور مالکان هتل، چند ورثه هستند.

مهدی میرصالحی درباره ارزش این بنا می افزاید: عمارت مربوط به اواخر دوره ی پهلوی اول و مقارن با جنگ جهانی ساخته شده و از نظر الگوی معماری شبیه  بناهای اواخر دوره قاجار است.  بنا  به لحاظ تزیینات خارجی دارای سمبل هایی از ایران باستان بوده و شاخصه ی مهم آن نشان «فِرَوَهَر» بر سردرب بناست.

وی اذعان می دارد: وجود معماری «ساباط»- که یک الگوی معماری ایرانی است- این بنا را ممتازمی کند. این مدل معماری استفاده بهینه از فضا و ایجاد یک طاقی در طبقه دوم است به نحوی که در هنگام بارندگی و یا شدت آفتاب رهگذران از این طاقی استفاده می کردند. همچنین این بنا به لحاظ قرار گرفتن در محدوده ی تاریخی  و محور گردشگری میدان شهرداری و بازار بسیار حائز اهمیت است.

وی با اشاره به تعدد بناهای میراثی از یک سو و کمبود اعتبارات سازمان میراث فرهنگی می گوید: نگاه مسئولان یک استان برای حفظ یک اثر تاریخی می باید نگاه جمعی مبتنی بر منافع ملی باشد. شورای عالی شهرسازی، شهرداری و حتی دستگاه قضایی، تنها به حق تملک مالک رای می دهند و بنظر می رسد منافع ملی و حفظ هویت های محلی کمتر در احکام مورد توجه است. درحالی که دیگر متولیان شهری هم می باید برای خرید و تغییر چنین بناهایی هزینه نمایند.

 مهری شیرمحمدی

6بنای میراثی گیلان در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید

شش بنای میراثی استان گیلان در پنجمین نشست کمیسیون ثبت آثار ملی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی کشور، جزو بناهای فاخر و میراثی شناخته و با رای اعضای این کمیسیون ثبت ملی شدند.

باغ تاریخی مختشم در شهر رشت، بقعه چهل ستون و حمام نور در شهر لاهیجان، حمام منجم باشی در فشکالی محله شهر لنگرود، بقعه آقاسید علی کیا معروف به بقعه «دوزخ و بهشت» در روستای متعلق محله از شهرستان لاهیجان، مسجد ولی عصر روستای کُمسار شهرستان شفت،  در پنجمین نشست کمیسیون ثبت آثار ملی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی کشور، جزو بناهای فاخر و میراثی  کشور شناخته شده و با رای  اعضای این کمیسیون در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیدند.

کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی گیلان در گفتگو با خبرگزاری مهر در این باره گفت: در پنجمین نشست کمیسیون ثبت آثار ملی کشور، 6پرونده پیش ثبتی بناهای میراثی استان گیلان- که از یک سال پیش به سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری کشور ارسال شده بود- مورد بررسی قرار گرفت و با رای اعضای کمیسیون واجد ویژگی های میراثی شناخته شد و در  لیست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید.

مهدی میرصالحی در این باره توضیح داد: باغ تاریخی محتشم، به عنوان معدود باغ های تاریخی  باقی مانده در گیلان – که هنوز در مرکز استان باقی است- به پیشنهاد سازمان میراث گیلان در فهرست بناهای میراثی کشور به  ثبت رسید.

وی با اشاره به موقعیت این باغ افزود: این باغ متعلق به «محتشم الملک» از خانواده اکبر بوده که در اواسط دوره قاجار از صاحب منصبان گیلان بودند. وجود درختان کهنسال آزاد و عبور رودخانه گوررود از این باغ و همچنین وجود عمارت کلاه فرهنگی، به عنوان کاخ مسکونی محتشم ، دارای ویژگی های ثبتی شناخته شده و به ثبت ملی رسید.

میرصالحی با اشاره به ثبت عمارت کلاه فرهنگی باغ محتشم در 16/8/1375 به شماره 1764 تصریح کرد:  لازم بود این باغ نیز ثبت تاریخی شود. این باغ ده های گذشته ابعاد بسیار بزرگی داشت ولی متاسفانه بعدها در تملک برخی ادارات دولتی قرار گرفت و بخش های زیادی از باغ و حتی درختان تنومند آن از بین رفت.

این مقام مسئول در مورد بقعه روستای متعلق محله نیز گفت: این بقعه میراثی از نوع معماری تیپیک  و با معماری بومی استان گیلان است که دورتا دور آن ایوانی از نوع غلام گردش داشته که متاسفانه احداث مسجددر کنار بقعه، یکی از ایوانها را از بین برده است.

میرصالحی در علت نامگذاری این بقعه به بقعه «بهشت و دوزخ» توضیح داده و بیان می دارد: این بقعه مدفن یکی از سادات کیایی است و جداره خارجی بقعه دارای نقاشی های دیواری مذهبی است و در دوره قاجار توسط «آقاجان نقاش»  نقاشی شده است.

وی با ابراز تاسف از تخریب بخش های زیادی از نقاشی های دیواری این بقعه یادآور می شود:  سالهای گذشته جداره داخلی بقعه نیز دارای نقاشی دیواری بوده که متاسفانه به دلیل احداث مسجد و مرمت غیر اصولی، بخش های زیادی از نقاشی های از بین رفته است و نقاشی ها نیازمند مرمت است. شاخص ترین نقاشی این بقعه، موضوع پل صراط و بهشت و دوزخ  در ورودی بقعه است و به همین دلیل  بقعه آقا سید علی کیا روستای متعلق محله، به بقعه بهشت و دوزخ هم معروف شده است.

وی در مورد ثبت میراثی «حمام نور» لاهیجان و «حمام فشکالی محله» لنگرود هم می گوید: هر دو این حمام از بناهای بجا مانده دوره قاجار است و با معماری بومی و مصالح سنتی در سازمان میراث فرهنگی کشور واجد  ویژگی های میراثی شناخته شد.

میرصالحی افزود: حمام فشکالی محله لنگرود، توسط خاندان منجم باشی ساخته شده و با توجه به نزدیکی به باغ تاریخی سبزه میدان لنگرود و عمارت مسکونی منجم باشی- که آن هم اثر میراثی است- و همچنین بازار سماکان و حصیرفروشان لنگرود، یک مجموعه بهم پیوسته میراثی را در این شهر ایجاد می کند.

کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی گیلان همچنین از ثبت «بقعه چهلستون» لاهیجان در فهرست بناهای میراثی کشور خبر داده و می افزاید: بقعه چهلستون به دلیل داشتن تعداد زیادی ستون های چوبی تراش خورده و همچنین سرستون های موسوم به «لاچ لنگر»ی که تنها هنر استادکاران بومی گیلان بوده، در سازمان میراث فرهنگی کشور، واجد شرایط میراثی شناخته شد.

میرصالحی همچنین بیان می دارد: «مسجد تاریخی روستای کُمسار» در محله اُکل از شهرستان شفت به دلیل داشتن گچ بریهای ظریف دوره قاجار، بسیار با اهمیت بوده و پس از ارسال پرونده پیش ثبتی اثر به میراث کشور، در پنجمین نشست کمیسیون ثبت آثار ملی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی کشور در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید.

وی یادآور شد: تنها اثر ثبتی در شهرستان شفت، «بقعه میراثی نهزم» در بخش احمد سرگوراب بود که با ثبت این مسجد، دومین اثر میراثی شهرستان شفت نیز در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید.

میرصالحی ابراز امیدواری می کند، با ثبت این بناها، و حمایت مسئولان محلی، اعتبار لازم برای مرمت و نگهداشت و تغییر کاربری این بناهای میراثی تامین گردد.

گفتنی است، طبق قوانین ثبت سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی کشور، بنایی که در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت می رسد، تحت حفاظت سازمان مذکور بوده و هرگونه تخریب و دخل و تصرف در اثر میراثی جرم محسوب و مرتکب آن مشمول مجازات های قانونی می شود.

طرح مرمت بلدیه رشت مورد تایید میراث فرهنگی نیست

عمارت بلدیه شهرداری رشت، از معدود بناهایی است که هنوز عمرش به نیمه نرسیده، در تاریخ ۲۶ آذر ۱۳۵۶ به شماره‌ی  ۱۵۱۶  در فهرست بناهای میراثی کشور  به ثبت رسید.

معماری این بنا ، برگرفته از الگوی  بناهای نئو کلاسیک اروپا بویژه معماری سنت پترزبورگ طراحی و ساخته شده است. مشابه  مجموعه بناها ی میدان شهرداری رشت در دیگر شهرهای کشور نیز در اوایل این قرن احداث شد و هم اینک شهرهای تبریز، ارومیه و همدان، با بناهایی  مشابه در میدان اصلی شهر به شهرهای یاد شده هویت داده اند. بیشتر  این بناهای، تغییر کاربری میراثی یافته و پذیرای شهروندان و مسافران هستند اما هنوز درب ساختمان های میراثی میدان شهرداری رشت، به روی بازدیدکنندگان بسته است.

آرتم سرداراف روسی، معمار عمارت بلدیه رشت

احداث عمارت بلدیه رشت در زمان تصدی «یاور محمود خان غفاری»  به سمت شهردار وقت در سال 1302 شمسی  آغاز شد.

به گفته یک رشت پژوه و به استناد روزنامه های محلی ان زمان، کلنگ احداث  ساختمان اداری بلدیه در سال 1302  خورشیدی به زمین زده شد و مهندسی ارمنی به نام «آرتم سرداراف» - که از ارامنه‌ی روسیه و مقیم شهر رشت بود- کار طراحی و نظارت بر ساخت آن را بر عهده گرفت.

مهندس روبرت واهانیان تبریز می افزاید: اداره‌ی بلدیه از اول فروردین ماه سال یاد شده،  « ارتم سرداراف» را به سمت مهندس بلدیه رشت با ماهی هفتاد تومان حقوق استخدام نمود. وی هفته‌ای سه روز در بلدیه شعبه ساختمان(یعنی واحد عمران شهرداری) حاضر می شد و وظایف خود را انجام می داد.

وی یادآور می شود: ساختمان بلدیه با الهام از معماری نئوکلاسیک اروپا به ویژه معماری سنت‌پیترزبورگ روسیه طراحی  و  به وسیله‌ی معماران ایرانی مقیم رشت ساخته شد.   

این ساخت و ساز در زمانی رخ داد که حاکمان نظامی بر مسند قدرت بودند بنابراین تاسیس بلدیه با نگاه های آمرانه ساخته شد.  با وجود فشارهای مالی  و نارضایتی مردم در نتیجه تخریب های آمرانه خانه ها مسکونی در میدان شهرداری، بالاخره در چهارم اردیبهشت ماه 1305 خورشیدی عمارت بلدیه به صورت نیمه کار افتتاح  و دو ماه بعد از تکمیل نهایی عمارت، ساختمان اداری شهرداری رشت به مکان تازه تاسیس خود منتقل گردید.

این بنا، یک بار بطور اساسی و بعد از زلزله سال 69 منجیل مورد مرمت قرار گرفت . بعد از زلزله مهیب منجیل  عمارت به شدت آسیب  و برج عمارت فرو ریخت. حالا شهرداری رشت در نظر دارد دوباره این بنای باشکوه را مرمت نماید. شهردار رشت طی لایحه ای تحت عنوان بازآفرینی ساختمان تاریخی بلدیه درنظر دارد از شورای شهر بدین منظور مصوبه قانونی دریافت نماید. حالا

این روزها بحث و بررسی بر سر این لایحه شهرداری در شورای شهر بالا گرفته است.

تایید طرح مرمت منوط به تایید سازمان میراث فرهنگی است

رئیس کمیسیون توسعه و عمران شورا در این باره می گوید: مرمت بناهای تاریخی شهرداری رشت، از اولویت های شوراست و در پیش بینی بودجه امسال نیز کد اعتباری بدین منظور درنظر گرفته شده است.

عباس صابر می افزاید: هرچند شورا از ابتدا تاکید داشت، بناهایی که تحت عنوان بازآفرینی قرار است، احیا شوند؛ می باید اعتبار دولتی دریافت کنند، ولی با این حال شورا قصد دارد با شهرداری در این زمینه همکاری نماید.

وی با اشاره به نارضایتی شورا از طرح سنگفرش پیاده راه میدان شهرداری، تصریح کرد: طرحی را که مشاور این پروژه برای احیای عمارت بلدیه ارائه داده است؛ مورد تایید سازمان میراث فرهنگی گیلان نیست و رای گیری اعضای شورا برای اخذ مجوز و تخصیص بودجه، منوط به تایید طرح از سوی کارشناسان میراث فرهنگی است.

20میلیارد تومان اعتبار برای مرمت عمارت بلدیه

رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورا نیز می گوید: شورا و شهرداری برای توسعه گردشگری مرکز استان برنامه هایی دارند و احیای بناهای میراثی میدان شهرداری رشت یکی از این موارد است.

امیر حسین علوی می افزاید: هرچند این بنا میراثی است ولی چون در مالکیت شهرداری قرار دارد، امسال بالغ بر 20میلیارد تومان برای مرمت و احیای عمارت بلدیه رشت اعتبار در نظر گرفته ایم و انتظار داریم میراث فرهنگی گیلان نیز با مدیریت شهری در این زمینه  همکاری نماید و پروسه های اداری تایید طرح را سریعتر طی نماید.

طرح مرمت فعلی، مورد تایید میراث استان نیست

با این حال، معاون سازمان میراث فرهنگی گیلان، عقیده دارد طرحی که مشاور پروژه یعنی شرکت پل شیر برای احیای عمارت بلدیه  رشت به سازمان میراث گیلان برای تایید آورده، فاقد نگاه کارشناسی میراثی است.

محمد رضا باقریان با اشاره به شرکت غیر بومی که طراح مرمت عمارت بلدیه را در دست دارد؛ می افزاید: طرح مرمت عمارت بلدیه چند بار توسط کارشناسان میراث فرهنگی استان مورد ارزیابی قرار گرفته است. بنظر می رسد طرح هنوز پخته نشده  و جامع نگاه میراثی نیست. ضمن اینکه باید به اقیلم گیلان در طراحی هم توجه کرد.

وی تصریح می کند: به عنوان نمونه مشاور پروژه ایجاد «گربه رو» را در طرح پیش بینی کرده که اصلا مورد تایید سازمان نیست. با اینکه در معماری بومی گیلان گربه رو داریم، ولی  ساختمان بلدیه، معماری متفاوتی دارد و در طرح اولیه هم ایجاد فضای خالی در کف به منظور کاهش رطوبت پیش بینی نشده است.

باقریان خاطر نشان می سازد: از یک ماه پیش دستور العملی به استانها ابلاغ شده مبنی بر اینکه باید طرح های مرمت بناهای تاریخی در  سازمان میراث فرهنگی کشور نیز مورد ارزیابی و تایید قرار گیرد و اگر بنا باشد  قانونی عمل کنیم؛ می باید شهرداری  رشت این سیر قانونی را طی کند ولی این طرح حتی از نظر کارشناسان میراث گیلان هم مورد تایید نیست!

این مقام مسئول ضمن ابراز خرسندی از نگاه شهرداری رشت و تخصیص اعتبار  برای احیای عمارت بلدیه تاکید می کند: با وجود اعتبارات محدود میراث فرهنگی، از شهرداری رشت بدین منظور متشکریم و سازمان میراث گیلان نیز به منظور همکاری بیشتر با شهرداری و برای برون رفت از این چالش آمادگی دارد کارگروهی متشکل از کارشناسان میراث و شهرداری تشکیل داده تا طرحی که مشاور ارائه داده است، پخته تر و به نظرات فنی میراثی نزدیک تر شود. با این راهکار، میراث گیلان هم می تواند سیر قانونی اخذ مجوز از میراث کشور را سریعتر طی نماید.

باقریان اذعان می دارد: طرحی که در حال حاضر برای تایید به میراث فرهنگی ارسال شده است؛ طرح کاملی نیست و باید پخته تر شود و کارشناسان میراث فرهنگی گیلان هم آمادگی دارند برای تکمیل این طرح، به شرکت طرف قرار داد با شهرداری همکاری نمایند. مشاور این پروژه باید بداند دغدغه ها و نگاه های میراثی چیست و براساس ضوابط این سازمان طرح  را آماده نماید.

حالا لایحه ای که شهرداری به شورا ارسال کرده، در کمیسیون های عمران و بودجه مورد بررسی قرار گرفته و نظر هر دو کمیسون ها نیز تایید طرح از سوی کارشناسان میراث فرهنگی گیلان است. باید دید باز شهرداری طرح هایی بدون تایید شورا اجرا می کند!

گرجی تباری که حاکم گیلان شد؛ خدمات عمرانی خسروخان و شورش عمومی

یکی از حاکمان گیلان- که در اواخر قرن 12هجری  به حکمرانی گیلان رسید- یک گرجی تبار بود. « خسرو خان گرجی» در تفلیس زاده  و در کودکی توسط ایرانیها بازداشت گردید. ولی پس از بالندگی به صدارت گیلان رسید و در زمان صدارت، مصدر عمران و آبادی های زیادی در گیلان شد.

حاکمی که رعایا و بازرگانان را حمایت می کرد

« فریزر»، خسرو خان گرجی را مردی با قدرت و شایسته معرفی می نماید. «لویی رابینو»، کنسول انگلیس در رشت (1960تا 1921 میلادی)، درباره شخصیت خسروخان به نقل از فریزر می نویسد: « او همیشه رعایا و بازرگانان را مورد حمایت قرار می داد و تا آنجا که می توانست علیه مظالم طبقه اشراف و صاحبان زمینهای وسیع که همواره برای شوراندن کشاورزان و طبقات پایین آماده بودند اقدام کرده است. به همین جهت کشاورزان و طبقات پایین به وی بسیار علاقه داشتند و شفقت و نیکوکاری او در حمایت از آنها قطع نمی گردید.»

از یادداشت های رابینو برمی آید که خسروخان فرزند یک گرجی بوده و در تفلیس متولد می شود. وی در کودکی توسط ایرانیها بازداشت می شود. ولی در13 ربیع الاول سال 1230 هجری (1815)  حاکم گیلان شده و با این حکم، عازم این سرزمین می گردد.

 خسرو خان بجز آنکه با طبقه تجار و دهقانان به نیکویی رفتار می کرد؛ مصدر کارهای عمرانی زیادی هم در گیلان بود. از جمله نوشته اند؛ او بازارها و راههای رشت را مرمت کرد.

پل های خشتی که خسروخان ساخت

ساخت چندین پل برای تردد کاروانیان و مردم بر روی رودخانه های پر آب آن زمان گیلان، از جمله خدمات عمرانی خسروخان گرجی است. بر اساس منابع مکتوب، دو پل خشتی سلیمانداراب و چمارسرا بر روی رودخانه گوهر رود رشت، در زمان حکومت خسروخان ساخته شد. در حال حاضر پل خشتی سلیمانداراب رشت تخریب شده است ولی پل خشتی چمارسرا هنوز باقی است و زیر پل بتنی همین محور همچنان مورد عبور و مرور خودروهاست.

احداث پل خشتی لوشان – به عنوان یکی از طولانی ترین پل های ترددی گیلان- هم از آثار عمرانی بجای مانده خسروخان گرجی است. این پل نیز هنوز پابرجا ست و دو محله قدیمی لوشان را بهم مرتبط می کند. تنها تغییرات در این پل، ملایم کردن شیب تند آن در زمان حضور روسها در گیلان می باشد.

باغ شاه و فانوس دریایی انزلی از آثار خسروخان

خسروخان گرجی  به عنوان حاکم، بناهای دیگری هم ساخت که امروز اثری از آنها نیست. پارک توپخانه، قورخانه، دیده بان انزلی (چراغ دریایی) چند حمام و بازاری کوچک شامل 12دکان در شهر انزلی از دیگر خدمات عمرانی اوست.

بر اساس نوشته های «منوچهر ستوده» ساخت باغ شاه در جزیره میان پشته  بندر انزلی نیز به زمان خسروخان گرجی می رسد. در این جزیره، مرکزی برای باروت کوبی نیز پایه گذاری شده بود.

تقریبا بیشتر منابع اتفاق نظر دارند که فانوس دریایی بندر انزلی را خسروخان گرجی ساخته است. «لویی رابینو»- که خود این فانوس را در زمان خرابی دیده بود-  در مورد مشخصات و مزد کارگر آن می نویسد: « فانوس دریایی در انتهای حد شمالی شهر قرار گرفته است. این بنا 35ذرع ارتفاع دارد. با اینکه اکثرا آن را روشن نمی کردند، مزد نگهبان این برج در سال 1294 هجری قمری (1877میلادی ) 25تومان و پول روغن آن 328 قران بود که تا سال 1327 هجری قمری این هزینه را در حساب عمومی گیلان منظور می کردند. این برج فعلا رو به ویرانی است.»

 مناره فانوس دریایی که در زمان رابینو مخروبه ای بیش نبود؛ در زمان پهلوی اول مرمت  و  مجدد مورد استفاده قرار می گیرد.  این مناره امروز یکی از بناهای تاریخی بندر انزلی است و در محوطه اداره بندر دیده می شود.

شورش عمومی به تحریک اشراف

با اینکه منابع نوشته اند، خسروخان گرجی از رعایا و بازرگانان حمایت می کرد  و تا می توانست جلوی ظلم طبقه اشراف را می گرفت؛ ولی یک شورش عمومی موجب عزل خسروخان گرجی و ضبط اموالش شد.

لوئی رابینو در علت این شورش می نویسد: « طبقه اشراف خسرو خان را مردی متکبر و خودخواه می شمردند و از مداخلاتی که می کرد خشمگین بودند و رسما از او به شاه شکایت می نمودند و فراخواندن او را استدعا کردند. بیشتر قراء لشت نشا بوسیله خسروخان به بهای ناچیزی خریده شده بود. نایب این ناحیه که یکنفر ارمنی بود و پس از تغییر مذهب حاجی قاسم خان شیروانی نامیده شد به پایتخت رفت تا از عمل حاکم نزد فتحعلیشاه شکایت نماید اما در راه بازگشت به گیلان به قتل رسید.» با این حال، در رمضان سال 1234 قمری ( برابر با 1819 میلادی) علیه خسروخان شورشی رخ داد و حاکم گیلان به پایتخت احضار گردید. اموال خسروخان در لشت نشا ضبط و دو نفر از فرزندان فتحعلی شاه به  همراه مادرشان به گیلان فرستاده شدند.

محمد میرزا به عنوان حاکم گیلان و  برادرش علی قلی میرزا نایب الحکومه و معاون محمد میرزا راهی گیلان شدند.

3/8/95