با ثبت باغ میراثی محتشم، شهربازی قدس منتقل می شود

هفته گذشته، ثبت باغ محتشم در لیست باغ های میراثی کشور، خبر ساز شد. هر چند در  ذهن سالخوردگان، هنوز خاطره  بیمارستان رفتن در مراسم افتتاحیه با بستنی های مسموم شهرداری باقی است؛ اما باغ رویایی محتشم با درختان تنومند آزادش همواره برای رشتی ها خاطره نوستالژیک دارد.  با اینکه در پرونده ثبتی این باغ اعلام شده وضعیت باغ نیمه سالم است، اما ثبت این باغ به توقف تخریب کمک می کند.

از زمانی که اداره مالیاتی باغ محتشم را بخاطر بدهی مالیاتی «محتشم الملک»، تملک و به شهرداری واگذار کرد؛ مرتب از میراث «بیگلربیگ خان محتشم الدوله» کاسته شد. تفکیک باغ و واگذاری به برخی ادارات دولتی و تغییر کاربریهای نسنجیده،  آرام آرام درختان تنومند باغ را به زمین افکند.

باغ محتشم، میراث عهد ناصری

کارشناس سازمان میراث فرهنگی -که پرونده ثبتی این باغ را آماده کرده- در مورد تاریخچه این باغ می گوید: باغ محتشم در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار توسط «اکبر خان بیگلربیگی» از مالکان و متمولان عهد ناصری احداث شد.

سیده کبری تیموری می افزاید: اکبرخان، اجاره دار گمرکاتِ گیلان، مازندارن، خراسان و کرمانشاه  بود و معروف است که غرس نهالهای باغ –که امروز درختان تنومندی شده- و خیابان کشی داخل باغ و ساخت عمارت تابستان وسط باغ(کلاه فرنگی) همگی با نظارت مستقیم «اکبرخان» ساخته شده است.

وی می افزاید: پس از فوت اکبرخان، باغ به دختر و دامادش یعنی «صادق خان اکبر محتشم الملک» به ارث می رسد. صادق خان چند نوبت والی گیلان بود(1327قمری) و از این زمان است که به «باغ محتشم» معروف می گردد.

بدهی مالیاتی و تغییر نام  به پارک شهر

تیموری، در چگونگی تغییر نام «باغ محتشم» به «پارک شهر» توضیح می دهد: این تغییر نام زمانی روی داد که در تهران نیز پارک شهر افتتاح شده بود. بعد از واگذاری باغ محتشم به شهرداری، باغ کاربری بوستان شهری پیدا کرد و روز سه شنبه 22شهریور 1339، رسما افتتاح و پارک شهر نامیده شد. صرف بستنی و راهی بیمارستان شدن شرکت کنندگان در این مراسم، خاطره افتتاحیه پارک شهر بود که صبح روز بعد روزنامه های محلی به آن پرداختند.

این کارشناس میراث فرهنگی همچنین یادآور می شود: در زمان تصدی «عبدالله شیرخانی» به عنوان شهردار، وی به یکباره دستور می دهد تابلوی پارک شهر را برداشته و دوباره نام  باغ محتشم را نصب کنند. «شیرخانی» حتی دستور داده بود در تمام مکاتبات اداری، نام پارک شهر برداشته و همان باغ محتشم نوشته شود.

کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی سازمان میراث فرهنگی از تلاش دوساله این سازمان برای ثبت باغ محتشم خبر می دهد و در این باره توضیح داد: باغ تاریخی محتشم، به عنوان معدود باغ های تاریخی  باقی مانده در گیلان به پیشنهاد سازمان میراث گیلان بالاخره در پنجمین نشست کمیسیون ثبت آثار ملی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی کشور، در فهرست بناهای میراثی کشور به  ثبت رسید.

قطع درختان باغ به بهانه پوسیدگی

وی با اشاره به موقعیت این باغ می افزاید: وجود درختان کهنسال آزاد و عبور رودخانه گوهررود از این باغ و همچنین وجود عمارت کلاه فرهنگی، به عنوان کاخ مسکونی محتشم ، دارای ویژگی های ثبتی شناخته شده و به ثبت ملی رسید.

مهدی میرصالحی با اشاره به ثبت عمارت کلاه فرهنگی باغ محتشم در آبان ماه 1375، به شماره 1764 تصریح می کند:  لازم بود این باغ نیز ثبت تاریخی شود. این باغ ده های گذشته ابعاد بسیار بزرگی داشت ولی متاسفانه بعدها در تملک برخی ادارات دولتی قرار گرفت و بخش های زیادی از باغ و حتی درختان تنومند آزاد و صنوبر آن از بین رفت.

وی با اشاره به قطع بسیاری از درختان آزاد این باغ در طول دهه 1370 توسط شهرداری رشت بیان می دارد: شهرداری در آن زمان چندین اصله درخت آزاد باغ مختشم را به بهانه پوسیدگی و مبارزه با آفات قطع کرد. در حالی که  خوردگی میانی این درختان نوعی واکنش طبیعی و مقاومت درختان تنومند در برابر باد است. زیرا با افزایش وزن درخت در اثر کهنسالی، مقامت درخت در برابر باد کاهش می یابد و درخت به طور طبیعی اقدام به خوردگی تنه می کند تا از وزنش کاسته شود.

ضرورت خروج شهربازی از باغ میراثی

این مقام مسئول تاکید می کند: طبق قوانین سازمان میراث فرهنگی، باغ هایی که ثبت میراثی می شوند، می باید همان کاربری باغ را داشته باشند و شهرداری به عنوان مالک باغ لازم است، عناصری همانند شهربازی را از باغ محتشم بردارد.

5دهه از واگذاری باغ محتشم به شهرداری رشت می گذرد، اندک باقیمانده باغ بزرگ محتشم گاه باغ محتشم خوانده می شود و گاه پارک شهر. و از وقتی دهه 1370 شهربازی هم در بخشی از باغ احداث شد؛ باغ قدس هم مصطلح گشت!

سال 1371، شهرداری رشت با صرف هزینه 35میلیون تومانی، بخش از فضای باغ محتشم را به شهربازی تغییر کاربری داد و در این تغییرکاربری، بخش زیادی از 4000متر مربعی زمین چمن باغ و برخی درختان تنومند آزاد باغ نابود شدند.

  روابط عمومی سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری، طی آماری اعلام داشت؛ هم اکنون باغ 12هکتاری محتشم، 2063 درخت در کل مجموعه پارک شهر موجود است. پراکندگی این درختها عمدتا؛ درختان آزاد، صنوبر، سدروس، دارتالاب، توسکا، صنوبر، چنار، نارنج و برگ انجیلی است. و قدیمی ترین درختان این باغ ، درختان آزاد، بلوط و سدورس است.

زمین مسکن مهر برای ایجاد شهربازی  به شهرداری واگذار نشده است

با ورود شورای چهارم، شهربازی تعطیل شد. در آستانه چهارمین سال تعطیلی، دفتر سرمایه گذاری رشت همچنان در تلاش است تا یک سرمایه گذار جدید برای راه اندازی شهربازی  پیدا کند.

بعد از اعلام آمادگی یک سرمایه گذار مشهدی، شورای شهر با لایحه واگذاری  شهربازی قدس با ترک تشریفات مخالفت کرد. اعضای شورا بر این نکته تمرکز داشتند که مساحت شهربازی قدس، جوابگوی جمعیت فعلی رشت نیست و افزون بر آن آلودگی صوتی و  فقدان فضای پارکینگی، مانع از احیای شهربازی در محدوده پارک شهر است.

یکی از اعضای شورا -که در هیات عالی سرمایه گذاری شهرداری به عنوان کارشناس مالی و اقتصادی نماینده است- مشخصا پیشنهاد داد شهربازی در محدوده مسکن مهر ایجاد شود. فرهاد شوقی بر مساحت کوچک شهربازی قدس تاکید نموده و یادآور می شود: قرار است سازمان مسکن و شهرسازی، زمین 10هکتاری را در محدوده مسکن مهر به شهرداری واگذار نماید. و باید مکان جدید به سرمایه گذار شهربازی تعرفه شود.

رئیس دفتر سرمایه گذاری شهرداری، می گوید: فراخوان این دفتر برای جذب سرمایه گذار در زمین مسکن مهر و همچنین احیای مجدد شهربازی قدس بوده است. ولی با توجه به اینکه زمین مسکن مهر هنوز به شهرداری واگذار نشده و فاقد زیرساخت های خدماتی است، باید دید سرمایه گذار رغبتی برای تمرکز سرمایه در آن محدوده دارد یا خیر.

متین عاشوری می افزاید: احیای شهربازی قدس با دو رویکرد در حال بررسی است؛  احیای مجدد شهربازی با تمرکز با فضاهای سرپوشیده و ایجاد فضاهای آموزشی با تمرکز بر حفظ فضای سبز.

وی یادآور می شود: با وجود ثبت میراثی باغ محتشم، هنوز دستور العملی از سوی سازمان میراث فرهنگی  به شهرداری و دفتر سرمایه گذاری ابلاغ نشده تا این دفتر رویکردهای میراثی را برای شهربازی قدس لحاظ نماید.

باید دید سازمان میراث فرهنگی گیلان، همچنان نقش منفعلانه را در احیای بناهای میراثی در پی می گیرد و یا با ابلاغ دستور العملی به شهرداری رشت، خواستار احیای باغ بزرگ «اکبرخان بیگلربیگی» می شود.

تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 2/9/95