تاخیر در ثبت میراثی حمام احتشام

فرسودگی در حمام زرجوب دوره قاجار شدید است

در زمانهای قدیم،  هر محله یک واحد مستقل شهری بود و تمامی نیازهای ساکنان محله در همان محل  برطرف می شدد.  بازار، مسجد، حمام و گورستان شاخصه هر محله ای بود.

رشت در حوالی سالهای 1276 هجری قمری، 17حمام عمومی داشت. لویی رابینو، کنسول انگلیس در رشت(1331 هجری خورشیدی) تعداد این حمام ها را 35 باب  ذکر کرده است.

 کم کم حمام های نمره و خصوصی هم اضافه شدند، و 10باب حمام نمره تا دهه چهل ساخته شد.

 با شکل گیری شهرسازی نوین، بیشتر خانه هاصاحب حمام خصوصی شد.  و حمام های عمومی یکی پس از دیگری از کار افتاد و تخریب و نوسازی شدند.

حمام احتشام در بازارچه زرجوب

در محله بقعه خواهر امام رشت از سمت بازار به پل زرجوب، حمام  عمومی کوچکی است  که کمتر شناخته شده است. «حمام احتشام» فرسوده و رنگ پریده در میان بافت بازار سنتی زرجوب، نفس های آخر را می کشد. کمتر از 3دههه پیش  و در زمانی که بازار زرجوب رونق داشت؛  تون حمام احتشام پر آتش بود.

یکی از دربهای ورودی حمام را با بلوک مسدود کرده اند و از تابلوی آبی رنگ بالای حمام می توان فهمید نام حمام احتشام بوده است.  پنجره های طاقی حمام  نیز مسدود شده است و تنها شیشه های بالای طاق های هلالی پیداست. سقف بزرگ و گنبدی حمام از میانه کوچه پیداست و بی شک به سیاق معماری دیگر حمام ها، دارای نورگیر در قله گنبد می باشد.

فرسودگی و نفوذ رطوبت حمام زرجوب

درب اصلی حمام چوبی است ولی از زنجیر و قفل زنگ زده روی در می توان فهمید سالهای متمادی است که حمام گرمای آتش به خود ندیده است. درب چوبی تزیینات خاصی ندارد.  لابه لای شبکه های چوبی، شیشه بکار رفته که بیشتر شیشه های کوچک شکسته است. بی حضور مشتری،  اداره برق نیز پست برق خود را در کنار این حمام عمومی بر زمین استوار نموده است.

خوره رطوبت بدجوری، دیوارهای حمام را تراشیده و فروریخته است. حلب های دامنه سقف و روی سردرها تماما زنگار بسته است  و رشد گیاهان بر روی گنبدها بر سرعت تخریب می افزاید.

حمام احتشام از سه ضلع در میانه 3کوچه قرار گرفته است و در ضلع سوم، تون حمام را هم می توان دید. تونی که بی شک زمانی با سوخت هیزم گرم می شد و حالا از لوله اصلی  گاز  جلوی در می توان فهمید تازمان گاز کشی هم حمام احتشام مشتری داشته است.

یکی از اهالی بازار زرجوب می گوید: حمام احتشام تا 20 سال پیش هم فعال بود. وقتی من بچه بودم به یاد دارم این حمام  تنها خزینه داشت.

حسین علیپور می افزاید: قبل از انقلاب، بخشی از فضای حمام احتشام را به منظور بهداشت محیط دوش گذاشتند و حمام نمره شد.

یکی دیگر از اهالی زرجوب می گوید: محله زرجوب به خاطر بافت متراکم ، جمعیت زیادی  را در خود جای داده است. وسعت منازل هم به حدی نبود که افراد برای خود حمام شخصی بسازند. وجود بازار هم موجب می شد این حمام رونق زیادی داشته باشد.

اسماعیل نداف پور می افزاید: با اینکه حمام احتشام به بزرگی حمام حاج کریم نیست، ولی مشتری زیادی داشت. بعد از گاز کشی هم همچنان رونق داشت .

کسی از مالک نخست  و بانی و سازنده حمام خبر ندارد تنها می دانند که این حمام سرقفلی است که مالک فعلی آن پیرزنی است که حمام به او به ارث رسیده است و توان بهسازی حمام و یا تخریب آن را ندارد.

 به گفته اهالی، فضای داخلی حمام احتشام، تزیینات خاصی ندارد که بخواهند آن را مثلا به عنوان سفره خانه تغییر کاربری دهند. ولی با این حال میراث فرهنگی گیلان از ارسال پرونده پیش ثبتی حمام احتشام به سازمان میراث فرهنگی کشور خبر می دهد و امیدوار است به زودی این حمام در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت برسد.

ارسال پرونده پیش ثبتی حمام احتشام

کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی گیلان در این باره می گوید:  با اینکه حمام احتشام نسبت به دیگر حمام های موجود وسعت زیادی ندارد،  ولی  به لحاظ سن بنا و موقعیت قرارگیری آن ارزش میراثی دارد. این حمام از آثار بجای مانده اواخر دوره قاجار است.

مهدی میرصالحی می افزاید: مصالح این حمام سنتی است و از آهک، ساروج ساخته شده و تنبوشه های حمام لوله های سفالین است. ویژگی مهم آن گربه روی کف حمام است که موجب می شد بواسطه تون حمام، سطح و کف بنا همواره خشک و عاری از رطوبت باقی بماند. به همین دلیل حمام تاکنون سرپا مانده است.

وی تصریح می کند: داخل حمام در حال حاضر کاشی کاری و تزیینات خاصی ندارد ولی بعید است در دوره های گذشته و زمانی که حمام تنها با خزینه کار می کرد؛ فاقد ارزشهای هنری بوده باشد. حمام دارای یک سقف گنبدی بزرگ و تعدادی سقف گنبدی کوچک است. و سقف های گنبدی حمام، دارای شیشه های حبابی است و نقش نورگیر را داشته است.

این مسئول از ارسال پرونده پیش ثبتی حمام احتشام رشت، به سازمان میراث فرهنگی کشور خبر می دهد و می افزاید: اطلاعات نخست بنای حمام احتشام شامل، پیشینه بنا، پلان و عکس و کروکی بنا تهیه شده و  برای بررسی بیشتر به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شده است.

به گفته کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی، دو سال است پرونده ثبتی حمام احتشام به سازمان میراث فرهنگی کشور رفته است. دو سال زمان زیادی است ولی گویا سستی مطالبه گری در مرکز گیلان، تاکنون نتوانسته است این حمام را در فهرست بناهای ثبتی کشور بگنجاند و بنایی که به ثبت نرسد، دیر یا زود، کلنگ تخریب را بر پی و دیوارش لمس خواهد کرد.

تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 5/7/95