مهرماه 1313 بود که دسته ی گروه موزییک شهرداری با گروهی از مسئولان شهر جلوی کتابخانه ملی جمع شده بودند. این مراسم برای افتتاح رسمی اولین کتابخانه ملی کشور در رشت بود.
خیلی ها تاکنون بدیدنش رفتند؛ از علامه دهخدا گرفته تا دکتر محمد معین. ملک الشعرای بهار تا عباس اقبال آشتیانی. همه این مجموعه فرهنگی را ستوده اند، اما کمتر کسی می داند که جمعیت « نشر معارف گیلان» برای سرپانگه داشتنش چه خون دلها خورده است. از زمانی که قِران قران برای تاسیسش از خیرین پول جمع می کرد و تا زمانیکه یک مرکز فرهنگی به اشغال سربازان روس درآمد.
جمعیت نشر فرهنگ چگونه تشکیل شد
شادوران جعفرخمامی زاده ، در این کتابخانه اتاقی داشت و کارهای پژوهشی اش را در همان مکان انجام می داد. وی، ضمن بیان تاریخچه ای از چگونگی شکل گیری این کتابخانه و افرادی که زحمت کشیده اند می نویسد: خرداد1304 جمعیت نشر معارف با 16 نفر کار خود را آغاز کرد. هزینه اولیه برای تاسیس کتابخانه 98هزار تومان بود که در اولین جلسه جمعیت در منزل شیخ احمد سیگاری جمع آوری شد. جمعیت بعدها توانست نظر سرتیپ فضل الله زاهدی فرمانده قشون گیلان و دبیرعلائی رئیس اداره سجل احوال و کفیل بلدیه رشت را نیز جلب کند.
کتابخانه ملی رشت چگونه احداث شد
آنگونه که این مورخ می نویسد: دبیر علائی، زمینی به ابعاد 9در 30متر از زمینهای تسطیح شده بقعه استاد ابوجعفر در اختیار جمعیت قرار داده و مبلغ سه هزار تومان نیز برای احداث از اعتبارات شهرداری هزینه می کند. با زمین و مبلغ بدست آمده، بنای احداث کتابخانه ملی رشت آغاز می گردد. این مبلغ که پایان یافت، جمعیت با اجرای نمایشنامه، مبلغ 300 تومان برای ادامه کار جمع آوری کرد.
وی بیان می دارد: سرتیپ زاهدی، مهندس سرداراف آلمانی را -که کار احداث ساختمان شهرداری را در کنترات داشت- واداشت تا بنای نیمه تمام کتابخانه را تکمیل کند، اما مدتی بعد او نیز مامور کار دیگری در گرگان شد. سال 1308 بود و تلفن خانه قدیم برای احداث ساختمان جدید برچیده شده بود، عطائی، مدیر وقت تلفنخانه، ساختمان نیمه کاره کتابخانه را تصرف می کند و بعد از تلاش های جمعیت مقرر می شود وی ماهانه مبلغی اجاره بها بپردازد. تلفنخانه جدید سال 1312 به ساختمان جدید خود می رود و موسیو دیمیتری، بنا را با اجاره بهای تلفن خانه تکمیل کرد.
خمامی زاده می افزاید:8 سال بعد شمال ایران بوسیله قوای شوروی اشغال می شود و ساختمان کتابخانه ملی و بلدیه در تصرف سربازان درمی آید. یک مرکز فرهنگی محل عیش و نوش سربازان روس شد. جمعیت تنها توانست کتابها را به سرعت تخلیه کند، هرچند بخش از انها مفقود شدند. با خروج اشغالگران جمعیت دوباره کتابخانه را اندازی کرد.
آنگونه که این مورخ و مترجم می نویسد: در دی ماه 1329 شهرداری رشت شش دانگ زمین متصل به کتابخانه را در اختیار جمعیت قرار داد و جمعیت توانست برای حفاظت کتابها، مخزن ایجاد کند. سال 1346 نیز شهرداری 220 متر زمین انحرافی در مسیر احداث خیابان علم الهدی فعلی را به کتابخانه می دهد و جمعیت در طبقه دوم سالن مطالعه ای بر روی دو پایه احداث می کند.
حالا این کتابخانه با فراز و نشیبی که خواندید، پذیرای پژوهشگران و دانشجویان زیادی است. کتابهای خطی و اسنادی در این کتابخانه است که مربوط به قرون 7 و 8 ه. ش است.
دکتر عباس شرفی ماسوله، نایب رئیس جمعیت نشر فرهنگ می گوید: شهرداری از جمله نهادهایی بوده که از ابتدای تاسیس به کتابخانه ملی کمک کرده و هرساله در موقع تدوین بودجه، مبلغ مشخصی به کتابخانه ملی اختصاص می دهد. شهرداری اسفند ماه سال گذشته، مبلغ 20 میلیون تومان به کتابخانه اهدا کرد و در سال جاری نیز مبلغ 25میلیون تومان درنظر گرفته شده که ماهیانه مبلغی 2میلیون تومان به حساب جمعیت واریز می شود.
اما هزینه های نگهداری کتابخانه بیش از اینهاست. شرفی در این باره می گوید: ماهانه این کتابخانه 7میلیون تومان هزینه نگهداری و پرسنلی دارد و تنها هزینه برق کتابخانه حدود 450 تومان می شود.
وی عمده ترین مشکل کتابخانه را نداشتن مخزن مناسب دانست و افزود: 90درصد کتابهای کتابخانه اهدایی است و هزینه های بالا، اجازه خرید کتابهای نشر جدید را به ما نمی دهد. با این حال برای نگهداری همین کتابهایی اهدایی نیز مشکل مخزن و قفسه داریم.
سقف کتابخانه نیازمند مرمت است
دکتر شرفی ضمن یادآوری تاریخ تاسیس کتابخانه اذعان داشت: سقف بنا 80 ساله است و لازم است هرچه سریعتر حلب سقف کتابخانه تعویض و یا ترمیم شود و برای آن نیازمند کمک مالی هستیم.
شرفی ماسوله یادآور شد: سالهای 1374 شهرداری بخشی از حیاط پشتی خود را در اختیار ما قرار داد و ما توانستیم بخشی از سالن و سرسرا را گسترش دهیم. هزینه اولیه 50 میلیون تومان بود و با تمام شدن اعتبار کار نیمه کاره ماند و مهندس علیزاده، معاون وقت عمرانی استانداری در تامین بودجه و تکمیل پروژه جمعیت را یاری داد.
نیاز کتابخانه به دستگاه میکروب زدا و میکروفیلم
وی در پاسخ به این شایعه که شنیده شده برخی اسناد خطی دچار کپک شده اند؛ بیان داشت : در حال حاضر اسناد خطی کتابخانه در شرایط خوبی نگهداری می شود و سال گذشته نیز از کتابخانه ملی تهران برای بازدید آمدند و وضعیت مطلوب کتابهای خطی را تایید کردند. با این حال کتابخانه فاقد دستگاه میکروب زدا بوده و ما ناچاریم همچنان به روش سنتی کتابهای خطی را حفظ کنیم. اگر نهادهای متولی فرهنگ و خیرین به ما کمک کنند، می توانیم یک دستگاه میکروب زدا بخریم.
نایب رئیس جمعیت نشر همچنین یادآور شد: پیش از انقلاب یک دستگاه میکروفیلم در اختیار کتابخانه قرار گرفت ولی سالهاست این دستگاه ها مستعمل شده و قابل استفاده نیست و جمعیت از نهادهای متولی نظیر ارشاد تقاضا دارد برای خرید این دستگاه ها به جمعیت یاری دهد.
وی اذعان داشت: بارها به تمام مسئولان ارشد استان و حتی دکتر نوبخت نامه نوشته و بسیاری از مسئولان استان از نزدیک کتابخانه را بازدید نموده و از مشکلات ما باخبرند، ولی اگر قرار است این افتخار برای گیلان پایدار بماند، باید جمعیت را در نگهداری قدیمی ترین کتابخانه ملی کشور یاری دهند.
مدیریت کتابخانه ملی تاکید کرد: اساسنامه کتابخانه به گونه ای تنظیم شده که نمی توان اسناد و کتابهای خطی را از مرکز بیرون برد و مثلا در کتابخانه ملی کشور میکروفیلم تهیه کرد. با تمام این مشکلات جمعیت تلاش دارد وضعیت خدمات دهی خود را بروز نماید و تاکنون 40 هزار کتاب در سیستم وارد شده و جستجو برای متقاضیان را آسان کرده است.
شرفی همچنین تاکید کرد: این کتابخانه در طول حیات خود اعم از ساخت، نگهداری، تجهیزات و امکانات کتابداری ، مرمت کتابها ، پرداخت حقوق پرسنل و هزینه های جاری، بدون داشتن ردیف و اعتبارات دولتی تنها با کمک خیرین و علاقمندان فرهنگی و مساعدت های شورا و شهرداری استمرار یافته است.
عضو هیات مدیره جمعیت نشر فرهنگ از تمامی علاقمندان و دلسوزان عرصه فرهنگی خواست تا با اهدای کتابها و کمک های مالی خود در غنا و پایداری کتابخانه ملی جمعیت را یاری دهند.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 15/6/94