تمبرهای یادمان نهضت جنگل در گفتگو با مهران اشراقی

اشاره:

تمبرها اگرچه در ظاهر پیش پرداخت هزینه پستی یک مرسوله می باشد، ولی درواقع حامل یک پیام فرهنگی است که گاه همه ی کره زمین را درمی نوردد.

حتما شما هم تمبرهای زیادی دیده اید، که شخصیت های تاریخی و یا مکان های تاریخی را در خود به یادگار گذاشته اند. بررسی تمبرها و چینش آن بر اساس سال انتشار، بخشی از وقایع تاریخی یک کشور را روایت می کند. از زمان ناصرالدین شاه قاجارکه انتشار تمبر رواج یافت، بسیاری از شخصیت ها و وقایع  تاریخی در قاب  دندانه دار تمبر قرار گرفتند.

یکی از وقایع مهم تاریخ گیلان، انقلاب جنگل و شهادت میرزا کوچک خان جنگلی است، که امسال یکصدمین سال آغاز آن است.  برخلاف تصور، تمبر یادمان نهضت جنگل  در دوره خود نهضت نیز متداول بود. بعد از پیروزی انقلاب، یادمان مقاومت های ملی در قالب تمبر قرار گرفت. برای دیدن تمبرهای یادمان نهضت جنگل می توانید  به خانه ی میرزا کوچک خان جنگلی بروید.  مهران اشراقی، از سال 92 مجموعه تمبرهای یادمان میرزا را در خانه ی یونس استادسرایی در معرض نمایش گذاشته است. تمبرهایی که تعداد زیادی را خود طراحی کرده است.

  

-        تمبرها بجز مقوله ی مالی، چه کارکرد فرهنگی دارد؟

 تمبرها نوعی از آثار ملی یک مملکت و بازگوکننده رویدادها و وقایعی است، که در زمانهای مختلف اتفاق افتاده . برخی از تمبرهای تاریخی معروف به «تمبرهای انقلابی» هستند که قبل از انقلاب اسلامی هم منتشر می شد. مثلا در بعضی از نواحی ایران، گره های مخالف دولت مرکزی تمبرهایی چاپ می کردند و یا حتی روی تمبرهای چاپ دولت -که به ادارات پست  آن نواحی می رسید- عملیات سورشارژ را انجام می دادند. یعنی شیئی مهر مانند بر روی تمبر می زدند که مفهوم و اهداف مختلفی داشت؛ برای تغییر قیمت، معرفی برای مصارف دولتی، خیریه یا حتی بهنگام تغییر حکومت و سلطنت و ... البته پاکت های دارای این نوع تمبرها از طرف ادارات پست مرکزی هم قبول و مبادلات پستی هم انجام می شد.

-        قدیمی ترین تمبرهای انقلابی مربوط به کدام دوره تاریخی است؟

نمونه ی آن تمبرهای انقلابی ستارخان است که سال 1287 خورشیدی چاپ شد. 11 سال بعد  تمبر آزادستان (1298 ه. ش) در تبریز منتشر شد که یادمان ستارخان و شیخ محمد خیابانی همراه با طرح پرچم سه رنگ ایران بود.

-        امسال یکصدمین سال آغاز قیام جنگل است. جنبش جنگل در سال 1299، توانست از حد یک جنبش عبور کرده و پایه های یک انقلاب را بنا نهد. گویا انقلاب جنگل تمبر هم چاپ کرده؟

بله. جنبش جنگل در سال 1299 خورشیدی وقتی حکومت جمهوری اعلام کرد؛ تمبر  مخصوصی چاپ کرد که تصویر آن بسیار پرمعناست.  عکس کاوه آهنگر و پرچم قرمز و جمله (پست انقلابی ایران) و (گیلان 25 ثور 1299) روی آن سورشارژ شده بود.

میرزا کوچک خان علاوه بر چاپ این تمبر که برای پاکتهائی از کشورهای خارج به گیلان و یا از گیلان به نقاط دیگری فرستاده می شد؛ مهری مخصوص تهیه کرد که و پاکتهای رسیده به پست گیلان را به آن ممهور و بعد به مقصد می فرستاد. بدستور وی برای ابطال پاکتها از مهر مخصوص دیگری هم که عبارت «ارتباطات مجاهدین قشون سرخ ایران» در آن نوشته شده بود، استفاده می شد.

تمبرهای نهضت جنگل (با تصویر کاوه آهنگر) در 5 قطعه با یک طرح ولی در قیمت های متفاوت (3و 6و 9و 12و 24 شاهی) منتشر شده بود. امروزه این تمبرها دارای ارزش معنوی  بالایی هستند چرا که این تمبرها که حدود 95سال پیش طراحی شده، بازگو کننده اهداف  نهضت  جنگل در آن دوره است. کاغذ تمبر کاهی و رنگ متن آن کرم کم رنگ و بر رویهم کاوه آهنگر را نشان می دهد که پرچم سرخی در دست دارد. این تمبر با مُهری به متن «گیلان 25ثور1299» سورشارژ شده است.

-        بعد از شکست انقلاب جنگل و دوران خفقان رضاخانی بازهم تمبری منتشر شده که نهضت جنگل را تداعی کند؟

از میرزا تا قبل از انقلاب در کتابهای درسی به عنوان یاغی و متجاوز یاد می شد و تنها در یکی دو کتاب از مبارزات وطنخواهی و آزادی طلبی از وی به نیکی یاد شده است. طبیعی است که تا قبل از انقلاب اسلامی هیچ گونه تمبری  در این راستا منتشر نشده است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال 1362ه.ش تمبرهایی به عنوان سری پستی « تمبرهای سری پست جمهوری اسلامی ایران » در 10 قطعه با نام تمبرهای «پیشگامان نهضت اسلامی» چاپ و منتشر  شد که یک قطعه آن با تصویر میرزا کوچک خان جنگلی مزین و با قیمت 2ریال عرضه شد. این تمبر با تیراژ 45میلیون و با رنگ سیاه و نارنجی منتشر  شده است.  در میان این سری شخصیت های معروفی از جمله سید جمال الدین اسد آبادی، شیخ محمد خیابانی، نواب صفوی و... دیده می شود. سومین تمبر از سری 10 تایی ، تصویر میرز با رنگ های نارنجی و سیاه و تصویر زمینه ی سفید دیده می شود.

-        سالهای بعد از 62  باز تمبر هایی برای میرزا منتشر شد؟

از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران نه. ولی تمبرهایی در گیلان منتشر شد که معروف به تمبرهای شخصی هستند. به مناسبت 11آذر1385 و سالگرد میرزا، نمایشگاهی با همکاری میراث فرهنگی و  ارشاد برگزار شد و بنده تمبر یادمانی را طراحی و به کمک شرکت پست چاپ کردم که از آن رونمایی شد. در این تمبر، تصویر مزار میرزا به عنوان سمبل مقاومت ملی در آن نمایان است.

 11آذر سال 1386 نیز به شورای شهر پیشنهاد طراحی تمبر دیگری را دادم.  در این تمبر، تصویر میرزا و آرم شورا در یک سو قرار دارد و در دیگر سو پرچم ایران و عمارت شهرداری دیده می شود.

 11آذر 1387 و همزمان با نخستین همایش دانشجویی نهضت جنگل، از تمبر طراحی شده بنده رونمایی شد که تصویر میرزا با پس زمینه ی  ماسوله دیده می شود. میرزا  مدتی شب را در  ماسوله سپری کرده بود.

آخرین تمبر طراحی شده از سری تمبرهای شخصی 11آذر سال 91 بود که به مناسبت اولین کنگره ملی میرزا کوچک خان طراحی  و با حضور رئیس جمهور وقت رونمایی شد.

-        خانه میرزا از سال 92 به همت جنابعالی به عنوان نمایشگاه دائمی نهضت جنگل (در طبقه همکف) مورد استفاده قرار می گیرد. قرا نیست امسال در این مجموعه فرهنگی تمبر جدیدی رونمایی شود؟

مدتهاست پیشنهاد آن را به سازمان فرهنگی شهرداری که ناظر بر فعالیت های خانه ی میرزاست داده ام، امیدوارم 11آذر امسال نیز که مصادف با اربعین حسینی است تمبر دیگر به مجموعه داران تمبر هدیه دهم.

تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 19/8/94