«هوخ تیف» سمبل طلای سبز گیلان است، سمبل صنعت چای ایران. کارخانه ای که بسیاری نانشان را بر سفره سبز چای می گستردند. بسیاری کسان در آن نان خورده اند و تا کمتر از یک سال پیش که تعطیل شده بود؛ بسیاری کسان از نان خوردن افتاده بودند.
اولین کارخانه چای ایران
کارخانه چای سازی هوخ تیف قدیمی ترین کارخانه چای موجود در ایران است. اولین کارخانه چای لاهیجان کارخانه فجر بود که به بخش خصوصی واگذار شد و 5سال پیش متاسفانه تخریبش کردند. در حال حاضر هوخ تیف سمبل قدیمی ترین کارخانه چای در کشور است. بنای آن در دوره پهلوی اول توسط یک شرکت آلمانی گذاشته شد و بر اساس نام شرکت مذکور، دهه ها معروف به کارخانه چای هوخ تیف بود و بعد از انقلاب به نام شهید اسلامی نامگذاری شد.
این کارخانه در دامنه کوهی در امتداد اولین برگهای نورسته سبز چای ساخته شده است، در دامنه کوه های لاهیجان. جایی که کاشف السلطنه اولین زمین های آزمایشی برای کشت برگ سبز چای را به کمک محمد ولی خان تنکابنی خریداری کرد.
تلاش برای ثبت میراثی
اول بار محمد تقی پور احمد جکتاجی در ماهنامه اش، گیله وا، درباره اهمیت این ساختمان به لحاظ میراثی نوشت و از متولین میراث فرهنگی خواست تا نسبت به ثبت میراثی و تغییر کاربری این کارخانه اقدام نمایند.
هم او به خبرنگار همشهری می گوید: چند سال پیش، یک سرمایه گذار خارجی آفریقایی، احتمالا اهل زامبیا از استاندار وقت خواسته بود تا کارخانه را در اختیارش قرار دهد تا بتواند دوباره راه اندازی نماید.
جکتاجی تاکید دارد: اگر قرار است این بنا تغییر کاربری داده شود، بهتر است موزه شده و تکمیل کننده موزه چای کاشف السلطنه گردد زیرا بجز بنای این ساختمان با معماری ویژه اش، دستگاه های این کارخانه نیز میراثی است.
وی می افزاید: بهتر است این بنا به صورت موزه ماشین آلات چای و کتابخانه و مرکز اسناد و مدارک چای مورد بهره برداری قرار گیرد. جکتاجی یادآور می شود؛ در برخی کشورهای چای خیز نظیر هند، برای یکصدمین سال یک دستگاه مثلا مالش چای در یک کارخانه قدیمی جشن صد سالگی می گیرند. نمونه آن در شرکت دارجیلینگ اتفاق افتاده، ولی در گیلان ساختمان های قدیمی را پیش از آن که به یکصد سالگی برسند از میان می برند و یا چنان در نوسازی افراط می کنند که از ارزش هنری و تاریخی می اندازند.
متاسفانه کارشناسان میراث فرهنگی هنوز برای ثبت میراثی«هوخ تیف» اقدامی نکرده اند. اما، خوشبختانه این کارخانه عاقبت بخیر شد و با تغییر کاربری آن از ابتدای سال جاری به عنوان « مرکز تحقیقات چای کشور» مورد استفاده قرار می گیرد.
معماری منحصر بفرد هوخ تیف و تاریخ ساخت
شرکت هوخ تیف، بنایی 4طبقه، با معماری منحصر بفرد ساخته که اگر بازدیدکنندگان از بیرون بنگرند؛ سه طبقه می نمایاند. عمارتی چند طبقه با پنجره و شیشه های زیاد که به منظور هواکشی در زمان خشک کردن چای اینگونه تعبیه شده بود.
دکتر رضا آزادی، مدیریت مرکز تحقیقات چای کشور، درباره قدمت این ساختمان می گوید: این ساختمان در سال 1314 هجری شمسی و توسط یک شرکت آلمانی به نام هوخ تیف ساخته شد. ماشین آلات چای خشک کنی این کارخانه نیز منحصربفرد است و این ماشین های سنگین، مربوط به دوره پیش از جنگ جهانی دوم است و سالها از رده خارج شده بود. خوشبختانه سازمان چای با احیای بنایی که 15 سال در آن وقفه رخ داده بود؛ و بازسازی بسیاری از دستگاهها ، این کارخانه را تبدیل به مرکز تحقیقات چای نمود.
مدیریت فعلی کارخانه شهید اسلامی یا همان هوخ تیف تصریح کرد: بازسازی از سال گذشته آغاز و از ابتدای سال جاری به بهره برداری رسید.
حالا تعداد زیادی از دستگاه های استحصال چای در هوخ تیف بهسازی شده است و انهایی که قابل تعمیر نبوده قرار است در بخش نمایشگاهی کارخانه در معرض دید عموم قرار گیرد.
تجاری سازی محصولات جدید چای
دکتر آزادی، از تحقیق بر محصولات جدید چای در این شرکت خبر داد و افزود: در مرکز تحقیقات چای، پژوهش های نوینی در تولید محصولات جدید صورت گرفته و هم اینک کوکی چای و بستنی چای (سبز) تجاری سازی شده است.
علی حیدری، مسئول مالی کارخانه شهید اسلامی، درباره معماری منحصربفرد این کارخانه می گوید: نمای ساختمان آجری و بخشی از دیوارها از داخل سنگ چین شده است. سقف طبقات حالت مدور بوده و معماری و گچ بریهای خاصی داشت که متاسفانه گچ بریها در دوران رکود و تعطیلی کارخانه از بین رفته است. بنا از بیرون 3طبقه به نظر می رسد ولی در حقیقت 4 طبقه است، زیرا بنا در دامنه کوه طوری طراحی شده که طبقه دوم بتواند وزن سنگین دستگاه های چای خشک کنی را تحمل کند.
وی یادآور شد: اکثر کارخانه های چای، ماشین های خود را در طبقه همکف جانمایی می کنند ولی هوخ تیفف ماشین ها را در طبقه دوم و دقیقا کف زمین جاسازی کرده بود زیرا بخشی از کارخانه به کوه حایل شده است.
حالا دوباره هوخ تیف، نان آور بسیاری از خانواده ها شده است. چرخ های این کارخانه تعطیل پس از 15 سال، دوباره به راه افتاده و محصولات جدیدی هم به بازار عرضه می کند.
این کارخانه هم راستا با پل خشتی لاهیجان و در امتداد مسیر موزه پدر چای ایران کاشف السلطنه و تله کابین و شیطان کوه است. حالا که قدیمی ترین کارخانه چای ایران، مرکز تحقیقات چای کشور شده است؛ بهتر است برای ثبت میراثی آن هم اقدام شود تا به سرنوشت تاسف بار کارخانه فجر تبدیل نگردد. کار خانه فجر در مسیر تله کابین و بالاتر از شیطان کوه بود واگر نظارت درستی بر واگذاری آن به بخش خصوصی می شد، حالا اولین سمبل های صنعتی چای کشور در لاهیجان می توانست به یک مرکز گردشگری تبدیل شده و به جاذبه ی عروس شهرهای گیلان بیفزاید.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 16/9/94