دهستان آلیان، نام مجموعه روستاهایی است که یادآور حضور نیروهای نهضت جنگل در این دهستان است. جنگلیها، بیش از دوسال تحت حمایت های مادی و معنوی «حسن خان آلیانی» ملقب به «معین الرعایا» بودند که سالها خان آلیان و فومنات بود.
برای شناخت این دهستان می باید از روستایی شروع کرد که نامش با حسن خان گره خورده ، جایی که حسن خان در آن زاده شد و بالید؛ روستای «کیشَ دَرَّهَ». روستایی ناشناخته در کورترین نقطه آلیان.
برای دیدن این روستا می باید به شهرستان فومنات بخش آلیان بروید. بعد از گذر از روستاهای «زیده» و «خشکنودهان»، امتداد کانال آب بر را ادامه داده به سمت «سه سار» بروید. زیبای مسیر را انبوه پلاستیک های رها شده در پشت آبندهای کانال می خراشد. قبل از «عباسکوه»، به سمت شرق و روستای «تطف رود» بروید. کمی بالاتر در امتداد گذر به کوه ، دریاچه ای که بنظر استخری مصنوعی است؛ مقابل دیدگانتان می درخشد. مرغابی های شناور در آب و گوسفندان گله دارانی که در حوالی این بهشت خدادادی می چرند.
وجه تسمیه کیش دره
برای دیدن روستای کیش دره، بجارهای پله کانی را گز کرده، مسیر رودخانه را بالا بروید. «کیش» در زبان محلی نام شمشادهای وحشی است که در طول سال سبز است و از آن بعنوان جارو ، پرچین و تل انبار نوغان و... استفاده می کردند. از آن همه جنگلهای کیش حالا اندکی بیش نمانده.
در امتداد جاده ای سربالایی، پیرمردی پشته ای کیش به دوش و پاتاوه ای تالشی به پا به سمت موسی کوه می رود. آدرس زادگاه حسن خان را می پرسم. با داره اش به سمت بالا اشاره می کند. کمی جلوتر تابلوی روستا پیداست ؛« به روستای شهید پرور کیش دره، زادگاه حسن خان آلیانی (دلاورنهضت جنگل) خوش آمدید.» در گوشه تابلو تصویر حسن خان هم دیده می شود.
در یک میدانگاه، چند بقالی، دهیاری روستا و خانه بهداشت تنگاتنگ هم دیده می شود؛ تنها محل اجتماعات مردمی که در بن بست کوه و دره و چند غار طبیعی گیر افتاده اند. جلوتر یک دوراهی است با چند تابلوی راهنما، خیابانی که به نام میرزا کوچک خان نامگذاری شده و دیگری به نام حسن خان.
نشانی از مجاهدت های آلیانی ها در کیش دره نیست
کمتر از صد سال از حوادث خونبار نهضت جنگل می گذرد. کیش دره با وجود شهدایش در نهضت، محروم و ناشناخته می نمایاند. نشان از عمارت زیبای حسن خان می جویم. جوانترها که چیزی به یاد ندارند، پیرمردی به زبان شیرین تالشی دامنه کوه را نشان می دهند و می گوید؛ «کَ هانوَ خرابابَ»
از آن عمارت دو طبقه زیبای و باغی از گلهای رنگارنگ که «یان کولارژ» مهمان چک تبار حسن خان در خاطراتش توصیف کرده هیچ نمانده بجز تلی از خاک . مسن ترها حتی به یاد ندارند که حسن خان اینجا کوره آجر پزی دایر کرده بود، کارگاه پارچه بافی داشت و با آمدن یان کولارژ، کارگاه تعمییر اسلحه هم به پا کرد. انگار کیش دره امروز، تنها نام حسن خان را به دوش می کشد.
در کیش دره نشانی از رشادتهای سرداران تالش نیست. نه نقلی از سپر بلا شدن «میرزا نعمت الله» در برابر «میرزا» و «گائوک» در آخرین روزهای نهضت است و نه می دانند حسن خان چگونه کشته شده. داغ گلوله رقیب که بر پیشانی خان آلیان نشست، آخرین سردار نهضت جنگل هم در سال 1305 شمسی به تاریخ پیوست.
شخصیت های آلیانی نهضت جنگل عجیب مرا به یاد «گل محمد» و «خان عمو» و «ستار»، کاراکترهای رمان «کُلِیدَر» می اندازد. گل محمد در کوههای «کلیدر» و «سرخ کوه» هنوز تبار «کرد»ی خود را فراموش نکرده بود و خان عمو که برق تفنگ برنو و اسب و دام، زنده اش می داشت. رنج و تلاش برای شکستن فقر و فاقه در کوههای سبزه وار ناشی از مهاجرتی اجباری که از دوران نادر شاه افشار به این قوم نجیب وارد شد. حرف از کرد بودن تبار حسن خان که پیش کشیدم، چین به ابروان اهالی کشیده شد و وقتی استناد به کتاب «دکتر شاهپور آلیانی» کردم، حرفهای نوه حسن خان را که به آلمان مهاجرت کرده بی اساس خواندند.
«ستاری» که «دولت آبادی» خلق کرد، لنگه اش در نهضت جنگل هم بود؛ «حیدرخان عمو اوغلی» چریکی تُرک تبار که با توطئه ای مرموز و قتلی مرموزتر در یکی از روستاهای آلیان اسیر و کشته شد. به گفته برخی پیران محلی، حیدر خان عمواوغلی در قبرستان قدیمی کیش دره دفن شده بود. به گفته ی ایشان، این قبرستان تا دهه 60 هنوز پابرجا بوده ولی بعد از آن زمین قبرستان را شخم زده و حالا بر خاک احتمالی حیدر، برنج می روید. به گفته ی دهیار و رئیس شورای روستای کیش دره، بخشی از این قبرستان در سالهای اخیر خانه بهداشت شده و زمانی که برای زیرسازی خانه بهداشت زمین را می کندند، بقایای استخوان های اموات هم دیده شده است.
کمبود امکانات و مهاجرت ناشی از بیکاری
از آن همه رونق و نعمتی که حسن خان در این روستا یک جا فرآهم آورده بود هیچ نمانده بجز؛ بیکاری و مهاجرت جوانان روستا. درد مشترک گیلکان و تالشان. بقول رئیس شورای کیش دره، از 193خانوار باقی مانده ، بیشتر پیرمردها و پیرزنها هستند.
اندک رزق اهالی روستا، بند به گله داری است که آن هم مدتی است در چنگ راهزنانی ناشناخته به تنگ آمده، گاه و بیگاه به دام ها دستبرد می زنند و با وجود درخواست های مکرر اهالی برای نصب کانکسی در منطقه و گسیل نگهبان، منابع طبیعی مانع تراشی می کند. بیجارهای باقی مانده کیش دره هم به اندازه ای است که قوت روزانه اهالی را تامین کند.
از نقل تاریخ روستا که گذشتم، به طرفه العینی دهیار و عضو شورا و دیگر اهالی روستا در میدانگاه جمع شدند. حتی عضو شورای موسی کوه، روستای همجوار هم آمده بود تا بلکه صدای اهالی به گوش مقام مسئولی شنیده شود؛ فقدان آب بهداشتی و لوله های پوسیده ای که قدمتش به قبل از انقلاب برمی گردد، فقدان منبع آب، عدم آنتن دهی تلفن، فقدان کتابخانه و زمین ورزشی و نزدیکترین فاصله پاسگاه انتظامی که بیش از 10 کیلومتر با کیش دره فاصله دارد .
«حسن انعامی» رئیس شورای کیش دره می گوید: در این روستا یک جوان معتاد نمی بینید، ولی مایه این همه سلامتی بیکاری است! دو ماه است دکل مخابراتی منطقه در اثر طوفان شکسته شده و با وجود پیگیری ها هنوز یک مقام مسئول هم برای سرکشی نیامده است. جاده های روستاهای این حوالی زیر سازی و آسفالت نشده و با یک بارش تند، سیلاب، گل و لای کوه را شسته و برای اهالی ایجاد زحمت می کند.
«حمید بیابانی»، دهیار منطقه هم از نداشتن امکانات بهداشتی و درمانگاه شبانه روزی برای دهستان آلیان گلایه دارد و می گوید: نزدیک ترین مرکز درمانی در فومن است ولی چون این بخش را جزو ماسوله حساب می کنند، مراکز درمانی فومن دفترچه های درمانی روستایی را پذیرا نیستند و روستاییان باید هزینه مضاعفی پرداخت کنند.
خوانی که خان آلیان برای فومنات فراهم کرد، ریزه ای نمانده. حتی حسن خان، دامادش را واداشت که کشت چای را در منطقه ترویج دهد، ولی حاصل تلاش خان آلیان، جوانانی اند جویای کار و نان در دیگر استانها.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 19/101/94
دیدار از کیش دره روز جمعه 18/10/94