محله پیرسرای رشت از چهار سو بوسیله خیابان طالقانی (بیستون) سردار جنگل(سام) و شبکه ارتباطی پیرامون سبزه میدان به محور لاکانی و عطا آفرین احاطه شده است.
در محور یاد شده، مسجد و مزار «ملاعلی محمد» وجود دارد و همچنین مسجد بزرگ پیرسرا که مقبره «ملا رجبعلی خلوقی» از پیران و زاهدان محل در آن مدفون هستند و این محله نام خود را از همان پیران زاهد وام گرفته است.
در نوسازی این محله پرتراکم بسیاری از بافت هایی که قابل حفظ و احیا بود نیز از بین رفت، اما آنچه در این نوسازی ها در سالهای اخیر به آن توجه نشد؛ حفظ و احیای بازارچه صنایع دستی محله پیرسرا بود. روزگاری این محور، سرشار از شور و زندگی بود و در چوب بری های این محدوده، نجاران و خراطان، زندگی را تراش می دادند؛ عصا، قاشق و بشقاب چوبی، نرده و میز و صندلی، تخته نرد و شطرنج، قندان و وَردنه و هر ابزار چوبی زینتی و کاربردی که در خانه ها یافت می شد، هنر دست، خراطان پیرسرا بود.
معرفی بازارچه پیرسرا تنها با نصب یک تابلو
اخیرا در ابتدای محله پیرسرا، شهرداری منطقه تابلویی نصب کرده تا معرف بازارچه صنایع دستی باشد. صد متر جلوتر و پس از عبور از معبری نه چندان عریض، محور بازارچه پیرسرا آغاز می شود.
«لیلا غلامی»، یکی از ساکنان قدیمی پیرسرا می گوید: از قدیم این محله معروف به بازار فروش وسایل چوبی بود که اکثرا کار هنرمندان محلی بود. چندین کارگاه خراطی و چوب بری در پیرسرا وجود داشت که الان دیگر نیستند. این بازارچه در قدیم رونق زیادی داشت و هرکس وسایل و ظروف چوبی می خواست، حتما به پیرسرا سری می زد.
خراطان پیرسار، صنایع چوبی چینی می فروشند
اما، بیشتر خراطان دیروز، فروشندگان صنایع چوبی چینی شده اند. گشتی در مغازه های باقی مانده صنایع دستی پیرسرا نشان می دهد تنها وسایل چوبی تولید داخل، قاشق و تخته گوشت است. وسایل زینتی چینی، حتی صندلی و تخته شطرنج هم به لطف چشم بادامی ها تولید می شود و عرصه رقابت را بر تولید کنندگان داخلی تنگ کرده است. البته لابه لای اجناس فروخته شده، زنبیل هایی از جنس گالی و ظروف سفالی به نام «گمج» هم به وفور دیده می شود.
«حسین لقمانی»، یکی از فروشندگان بازارچه پیرسرا می گوید: سالها پیش این بازارچه رونق زیادی داشت هم تولید کننده گان زیادی داشت و هم وسایل تولید شده در همین بازارچه مشتریان عمده داشت. تا یکی دو سال پیش اکثر مغازه ها جمع کرده بودند ولی در حال حاضر حدود 15 فروشنده و دو نفر تولید کننده در این محور فعالیت دارند.
وی می افزاید: متاسفانه صنایع دستی چینی در بازار اشباع شده و بیشتر مسافرها نیز خریدار اینگونه وسایل هستند. فروش تولید داخل بیشتر گمج است که من از یک تولید کننده در روستای جیرده می خرم.
خراطانی که هنرشان محدود به تولید لوله قلیان شده
«مصطفی علیزاده»، جوانی 32 ساله است که از نوجوانی نزد «استاد محمد جلیلی» کار خراطی آموخته است. وی پشت دستگاه خراطی مشغول تراش لوله قلیان است و در مغازه اجاره ای کوچکش انبوهی از لوله های قلیان تل انبار شده است.
علیزاده از وضعیت نابسامان بازار صنایع دستی گله دارد و می گوید: مسئولان صنایع دستی و میراث فرهنگی هیچگونه حمایتی از تولید کنندگان داخلی ندارند، بیشتر تولید کننده ها یا تعطیل کرده اند و یا مثل من از ناچاری تمام هنر خود را کنار گذاشته و لوله قلیان تولید می کنند!
وی هم ناراحت است از تنگی رزق که روز به روز بازار چینی آن را تنگ تر می کند و ادامه می دهد: در حال حاضر تنها وسیله ای که چینی نتوانسته بازار پیدا کند، همین لوله قلیان است زیرا جنس چینی آن ماشینی است و دوامی ندارد.
مصطفی علیزاده خاطر نشان می سازد: من هم دوست دارم صنایع دستی را که از نوجوانی آموخته بودم، تولید کنم ولی وقتی بازار خرید نیست چاره ای ندارم، مواد اولیه لوله قلیان هم برایم هزینه بر است و مزد زحمت ما را دلالان و واسطه ها می خورند. در بازارچه صنایع دستی پیرسرا یا تولیدکننده لوله قلیان مانده و یا تولیدکننده نرده چوبی.
این تولید کننده، یادآور می شود: سال 91 توانستم مبلغ 5میلیون تومان از فنی حرفه ای وام بگیرم، بعد از آن سال هم خبری از تسهیلات دولتی نشد. در صورتی که متولیان امر لازم است برای تولید داخل، وام های کم بهره به تولید کننده ها بدهند.
احیای بازارچه صنایع دستی پیرسرا، نیازمند نگاه جدید و همه جانبه متولیان شهری و میراث فرهنگی است
اخیر یک سازمان مردم نهاد، به کمک معاونت سازمان برنامه بودجه همایشی در راستای احیای بازارچه پیرسرا برگزار نمود. خروجی این همایش تاکنون فقط نصب یک تابلو در معرفی پیرسرا بوده است. این تابلو هر چند در راستای احیای هویت از دست رفته خراطان پیرسرا ست، ولی شناخت بازارچه صنایع دستی پیرسرا، نیازمند نگاه جدید و همه جانبه متولیان شهری و میراث فرهنگی است و با نصب تنها یک تابلو، رونق به بازار خراطان پیرسرا باز نمی گردد.
احیای محله پیر سرا نیازمند حمایت های شهرداری است
دکتر میرصالحی، کارشناس مسئول ثبت میراث فرهنگی شهرستان رشت، با اشاره به همایشی که توسط یکی از سمن های مردم نهاد درباره احیای این بازارچه تشکیل شده بود، می گوید: در حفظ و احیای یک فضا و کالبد تاریخی نباید تنها به مسائل فیزیکی توجه کرد بلکه باید به موارد ارگانیکی و یکپارچه بودن مسائل پیرامون آن هم توجه نمود.
وی می افزاید: با بخشنامه و دستور العمل نمی توان یک بافت تاریخی و یا یک صنعت و هنر را احیا نمود و به تنهایی هم میراث فرهنگی قادر به این کار نیست. در محور پیرسرا، شهرداری می تواند با بخشودگی عوارض صاحبان و تولید کنندگان صنایع دستی، از آنها حمایت کند و یا در نوسازی بافت پیرسرا، اجازه تغییر در بافت معماری به سبک گذشته را ندهد و به مرمت بناهای قابل احیا هم توجه کند همچنین لازم است شهرداری سنگفرش محور منتهی به بازارچه پیرسرا را نیز در دستور کار خود قرار دهد.
میرصالحی همچنین اذعان می دارد: هم تولید کنندگان صنایع دستی و هم مسئولان این حوزه نیز باید نگاه خود را در مقوله تولید تغییر دهند. وقتی مشتری جنس چینی را در بازار با کیفیت و ظرافت بهتر و البته ارزانتر خریداری می کند، مسلما تولید داخلی پایین می آید. چرا ما نتوانیم صنایع دستی خود را به روش های ماشینی تولید کنیم و بر دستی بودن صرف اصرار بورزیم. متاسفانه میراث فرهنگی هم به این تغییر نگاه نرسیده است.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی15/11/94