در روایات های عامیانه ی گیلان، تاریخ ورود کرم ابریشم به کرانه دریای خزر مربوط به عصر تورات است. می گویند یعقوب پیامبر در دوران جراحت خود این کرم را نزد گیلک ها به امانت گذاشت.
آنچه از مستندات تاریخی باقی مانده، از زمان پادشاهی تیمور لنگ، تولید ابریشم با پرورش نوغان در گیلان رواج داشته است.
بیشتر شهرهای استان گیلان تولید کننده ابریشم بودند و عمده ترین مرکز تولید ابریشم روستاهای لاهیجان و سپس لنگرود بود. بخصوص در زمان صفویه با گسترش ارتباطات تجاری با اروپا، نوغانداری هم رشد چشمگیری یافت. ولی از زمانی که در دوره پهلوی اول و بین سالهای 1310 شمسی، نوغانداری دولتی شد، آهنگ افول نوغانداری گیلان هم نواخته شد.
حالا دوک نخ ریسی سنتی ابریشم از حرکت بازمانده و اداره های نوغان هم افتان و خیزان به حیات خود ادامه می دهند. در این میان، بناهای اداری نوغان در شهرستان های استان نیز یکی یکی تغییر هویتمی دهند.
ویژگی های بنای تاریخی اداره نوغان لنگرود
یکی از بناها- که سمبل روزگار توسعه نوغانداری در گیلان بود- در شهر لنگرود قرار دارد. این بنا در جنوبی ترین ضلع اداره فعلی توسعه نوغانداری لنگرود، نفس های آخر را می کشد.
بنایی با معماری منحصر بفرد سنتی گیلان در دو طبقه- که هر چند وسعت کمی دارد- ولی با وجود رنگ پریدگی همچنان زیباست.
بنا در نزدیکی اداره زندانهای لنگرود و کمی جلوتر از میدان ابریشم و در نزدیکی خیابان شهید باهنر قرار دارد. روبروی اداره المانی در میدانی کوچک نصب شده و کرم های ابریشم بر روی یک پایه بتنی نیم دایره در حال خوردن برگهای درخت توت هستند. همین المان بیینده را برای دیدن ساختمان قدیمی اداره نوغان – که در داخل کوچه قرار دارد- وسوسه می کند.
بنایی که سمبل توسعه نوغانداری در شرق گیلان بود
نمای ساختمان شمالی است و بالکنی از طبقه دوم به سمت خیابان دارد. بنا به سبک معماری گیلان در دو طبقه قرینه ساخته شده و بام آن سفال پوش است. سقف بنا همسطح نیست و یک دودکشی آجری و اثرات یک دودکش دیگر در بخش ناهمسطح سقف دیده می شود. رشد گیاهان بر روی بام های سفالی این بنا مشهود است و همین امر موجب می شود تخریب بنا سرعت بیشتری یابد. پایه های این بنا قطر زیادی داشته و استحکام بنا را نشان می دهد. بنا در فضای بیرونی تزیینات بخصوصی ندارد ولی از آن جهت که گویای بخشی از تاریخ صنعت نوغانداری در شهرستان لنگرود است، بسیار حائز اهمیت بوده و لازم است متولیان میراث فرهنگی استان نسبت به ثبت این بنا توجه نمایند.
همکاری مردم در معرفی بناهای تاریخی برای ثبت در میراث فرهنگی
دکتر میرصالحی، کارشناس مسئول ثبت آثار تاریخی می گوید: در استان گیلان بناهای تاریخی متعددی است که به دلیل پراکندگی و تعدد، امکان شناسایی و ثبت همه آنها تاکنون برای سازمان میراث فرهنگی استان مقدور نبوده است.
وی می افزاید: در معرفی یک اثر برای ثبت در آثار ملی کشور، لازم است بنا دارای ارزش معماری بومی بوده و همچنین از نظر معماری دارای اصالت باشد. و یا اینکه دارای ویژگی سیاسی، فرهنگی، آموزشی و یا هنری جالب توجه ای باشد، که بتوان آن شاخص را ملاک حفظ و نگهداری اثر معرفی نمود.
میرصالحی اذعان دارد: دوستداران فرهنگ و میراث کشور در صورت مشاهده هر نوع بنایی که دارای یکی از ویژگی های مذکور باشد؛ می توانند با ارسال درخواستی به سازمان میراث فرهنگی، ضمن معرفی اثر، به سازمان میراث فرهنگی کمک نمایند تا برای ثبت میراث نیاکانمان، چنین بناهایی حفظ شود.
وی یادآور می شود: ارسال هر نوع درخواستی این امکان را فراهم می آورد که کارشناسان میراث فرهنگی بتوانند از بنا بازدید نمایند و ضمن تهیه کروکی اثر، پلان معماری ، تصاویر شاخصه های معماری و همچنین پیشینه کاربری اثر، موضوع و مدارک را طی درخواستی به سازمان میراث فرهنگی کل کشور به منظور ثبت بنا در فهرست آثار بناهای تاریخی کشورارسال می نماییم.
میرصالحی تاکید می کند: بنایی که به ثبت ملی برسد، مالکان حقیقی یا حقوقی اجازه هیچ گونه تخریب و نوسازی را ندارد و مرمت بنا نیز می باید با نظر و تایید کارشناسان میراث فرهنگی باشد. وی وعده می دهد به زودی از بنای تاریخی اداره نوغان لنگرود بازدید نموده و شرایط ثبت اثر را تسهیل نماید.
وعده های اداره نوغانداری برای حفظ بنا
با این حال سئوال اینجاست که اداره نوغان استان چرا تاکنون به فکر مرمت و حفظ چنین اثر تاریخی نبوده است؟
داداش پور، رئیس مرکز نوغانداری کشور در گفتگو با خبرنگار ما وعده می دهد که مرکز نوغانداری برای حفظ و مرمت این بنا برنامه دارد. با این حال، رئیس اداره نوغانداری استان، از کمبود اعتبارات در این حوزه می گوید و یادآور می شود که تحقق چنین امری منوط به حمایت میراث فرهنگی و مسئولان محلی است.
مهندس مجید فرزانه، رئیس اداره توسعه نوغانداری استان گیلان درباره بنای قدیمی اداره نوغان لنگرود می گوید: این بنای تاریخی به لحاظ معماری و نوع کاربری که داشته، واجد شرایط ثبت میراثی است و مهرداد لاهوتی، نماینده مردم شهرستان لنگرود در مجلس شورای اسلامی نیز بارها از مرکز توسعه نوغانداری خواسته تا این بنا مرمت و حفظ شود.
وی می افزاید: بررسی های بعمل آمده نشان می دهد در صورت جذب اعتبار لازم بدین منظور و همکاری سازمان میراث فرهنگی استان می توان این بنا را مرمت نموده وتغییر کاربری داد.
200میلیون تومان اعتبار برای مرمت
مهندس فرزانه، اعتبار لازم برای این کار را 200میلیون تومان پیش بینی نموده و یادآور می شود: متاسفانه اداره نوغان چنین اعتباری را ندارد و در صورت همکاری مقامات محلی و نماینده محترم شهرستان لنگرود، می توان این بنا را مرمت نمود.
فرزانه تاکید می کند: در حال حاضر اداره نوغان لنگرود در زمین وسیعی قرار دارد و با داشتن دستگاه پیله خشکنی، توان پوشش نوغان رودسر و لنگرود را هم دارد. و در صورت مرمت این بنا می توان به توسعه نوغان داری هم کمک نمود.
شرقی ترین شهرهای شرق گیلان فاقد یک بنای دولتی است که کاربری میراثی و یا مردم شناسی داشته باشد. 200میلیون تومان اعتبار مبلغ قابل توجهی نیست که نماینده مردم در شهرستان لنگرود نتواند آن را شخصا تامین اعتبار نموده و یا از دستگاه های دولتی بخواهد آن را تامین نمایند. با توجه به موقعیت قرار گیری این بنا، در مسیر مسافران به روسر و مازندران، و همچنین موقعیت لنگرود در روزگار رونق نوغانداری، فرصت خوبی است تا مرمت و تغییر کاربری این بنا به موزه ابریشم در دستور کار قرار گیرد. ابریشم قبل از چای عمده ترین محصول گیلان بود ولی عجیب است که صنعت چای خیلی زودتر صاحب موزه شد . سالهاست جای موزه ابریشم در گیلان خالی است و مرمت اداره نوغان لنگرود بهترین فرصت است.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 19/2/95