در یکی از روستاهای شهرستان رودسر، پل خشتی قرار دارد که قدمت آن به پیش از صفویه می رسد و یادگار حکوت سلاطین کیایی است. عرض شش متری این پل خشتی به اندازه ای است که هم اکنون یک خودرو به راحتی می تواند از روی پل عبور نماید. با اینکه پل تاریخی «تمیجان» در هشتم آذرماه سال 1354خورشیدی و به شماره 1125 در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده است؛ ولی برای بسیاری از گیلانیها هم ناشناخته است.
برای دیدن این پل می باید جاده قدیم املش- رودسر را طی کنید. متاسفانه هیچ تابلوی معرفی برای این اثر تاریخی با ارزش در کنار جاده وجود ندارد. بعد از مشاهده تابلوی روستای «لگموج» به سمت لگموج و «کهنه گوراب» بروید. جاده این روستاها در امتداد رودخانه بزرگ منطقه قرار دارد.
این پل خشتی بزرگ و چند پل خشتی کوچک در همان حوالی بر روی رودخانه «پلورود» قرار دارد. پلورود یا به تلفظ فعلی «پلرود» از رودخانه های اصلی و پر آب گیلان بعد از سفید رود است که از کوهستانهای اشکورات جاری و در اراضی هموار بخش رحیم آباد رودسر عبور کرده و به دریای کاسپین می ریزد.
پل خشتی که در سال 1354ثبت ملی شد
«پل خشتی تمیجان» از جمله بناهایی است که پیش از انقلاب در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده است. بر اساس پرونده ثبتی این پل، اداره فرهنگ و هنر گیلان، از سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی ایران می خواهد تا وضعیت این پل را بررسی و گزارش نماید. « نادر ناصرالمعمار» در بیستم آبان ماه 1353 از پل «تمی جان» بازدید نموده و گزارش خود را همراه عکس و پلان معماری پل به سازمان حفاظت از آثار باستانی وقت کشور ارائه می دهد.
بر اساس گزارش «ناصرالمعمار» این پل در شش کیلومتری جنوب غربی رودسر واقع شده است. طول پل 60متر و عرض آن 5متر می باشد و بلندی دهانه اول از سطح آب 620 سانتی متر و بلندی دهانه دوم که مقداری از کف آن از گل پر شده است، 450 سانتی متر و و دهانه سوم 380سانتی متر است.
بر اساس این گزارش بدنه و پایه های پل آجری و کف آن سنگفرش می باشد و پل راه ارتباطی چند روستا بوده است. براساس یادداشت های «ناصرالمعمار»، بدنه های شمالی و جنوبی پل دارای تزیینات آجری زیبایی است، از فضای زیر پل یک اطاقک ساخته اند که به دو محفظه خالی دیگر راه دارد و به نوبه خود دارای اهمیت و زیبایی خاصی است. طاق این اطاقک با ظرافت و مهارت بی نظیری ساخته شده است.
رسوبات رودخانه4دهنه پل را مسدود کرده است
این پل، 3دهنه اصلی و 2دهنه کوچک دارد. در حال حاضر به دلیل کم شدن حجم آب رودخانه، تنها از یک دهنه بزرگ شاهد آب دهی هستیم. بخشی از دهنه بزرگ دیگر با رسوبات پر شده و بقیه دهنه ها نیز با رسوبات رودخانه کاملا مسدود شده اند و بر روی رسوبات، گیاهان زیادی رشد کرده و قطعا همین امر موجب سستی این پل تاریخی می شود.
زیبایی این پل در انبوهی از درختان قد کشیده در بستر رودخانه پنهان مانده و انباشت رسوبات رودخانه، فرصتی برای اهالی فراهم آورده که در حریم یک اثر تاریخی برای خود مزرعه بسازند. با مسدود شدن حریم دو سوی پل، بازدیدکنندگان تنها می توانند سنگهای صیقلی بستر و جانپناه پل را ببینند.
قدمت پل تمیجان را به شاه عباس اول نسبت می دهند
ناصرالمعمار در گزارش ثبتی پل، احتمال داده بنای پل مربوط به اوائل حکومت صفویه و یا پیش از آن باشد.
دکتر منوچهر ستوده، دهه 40پل تمیجان را مشاهده کرده و بنای آن را به شاه عباس صفوی (شاه عباس اول) نسبت می دهد و می نویسد: « این پل بر سر راهی است که شاه عباس در سراسر مازندران و گیلان کشیده بود و به اردبیل متصل می شد» به گفته وی آبادانی دهکده تمیجان، مربوط به سالهای 820 هجری قمری است که به دست «سید محمد کیا» شروع شده است.
از یادداشت های لوئی رابینو، کنسول انگلیس در رشت می توان فهمید که تمیجان که به گفته رابینو، «تیمجان» هم نامیده می شده، نه روستای کوچک فعلی بلکه منطقه ای وسیع و مرکز حکومت رانکوه بود. در سال 1839 میلادی که لنگرود ضمیمه رانکوه شد؛ مرکزیت رانکوه به لنگرود منتقل گردید و از آن زمان تمیجان شکوه گذشته خود را از دست داد. البته ویرانی تمیجان در زلزله 890هجری و ویرانی رانکوه در اثر حمله سلطان «حسام الدین فومنی» در سالهای 908 و 910 و 914، عملا آبادانی تمیجان بزرگ از بین رفت و با سقوط سلاطین کیایی در سال 1000 هجری(92-1591)، تمیجان رو به انحطاط رفت.
میرزا علی کیا، سازنده پل تمیجان و پیش از سلسله صفوی است
اما یکی از پژوهشگران تاریخ سلاطین کیایی عقیده دارد این پل نه در زمان صفویه و شاه عباس بلکه پیش از آن و در زمان «میرزا علی کیا» احداث شده است. محمد تقی پور احمد جکتاجی، یکی از مترجمین کتاب «فرمانروایان گیلان» درباره موقعیت تمیجان دردوره سلاطین کیایی می گوید: پل تمیجان مربوط به پیش از صفویه و از آثار دوره سلاطین کیایی است. وقتی شاه عباس کبیر بر مسند قدرت نشست، عملا کیاییان سقوط کرده بودند.
وی می افزاید: «میرزا علی کیا» از مقتدرترین سلاطین کیایی است که حوزه حکومتی خود را تا ری و تهران هم گسترش داد. در زمان حکومت وی شاهد عمران و آبادانی زیادی در منطقه هستیم. وی مالیات های موسوم به «زنه زر» و «مورده شورانه» را لغو کرد و پل تاریخی تمیجان احتمال قریب به یقین از آثار دوره «میرزا علی کیا»ست. محدوده این پل ، مرکز آبادانی تمیجان بزرگ و مرکز حکومت رانکوه بود که حالا ما تنها به نام یک روستای کوچک می شناسیم.
مدیر مسئول دوماهنامه گیله وا خاطر نشان می سازد: سلطان محمد کیا در روز آخر ربیع الاول سال 883 هجری قمری(1477 میلادی)درگذشت و پسر بزرگش «میرزا علی» جانشین وی شد. در حالیکه سلسله صفویه 907قمری رسما اعلام موجودیت نمود.
تصویری که دکتر ستوده در دهه 40 از این پل خشتی ارائه داده، رشد بیش از حد گیاهان بر بدنه پل را در همان زمان هم نشان می دهد. ولی با توجه به پر شدن دهنه های پل از رسوبات رودخانه ای و همچنین تخریب بخشی از جان پناه ضلع جنوبی پل، بازبینی و مرمت قدیمی ترین پل تاریخی گیلان،تمیز کردن حریم پل از عوامل زیان آور گیاهی ضروری است. به دلیل اینکه برای پل، حریم حفاظتی تعریف نشده، ساکنان تمیجان حریم پل را تبدیل به مزرعه کرده اند. مزرعه ای که نشان می دهد بر اثر پرشدن رسوبات رودخانه ایجاد شده، نه اینکه ملک خصوصی باشد.
فاطمه اسماعیل پور، کارشناس ثبت و حریم سازمان میراث فرهنگی کمبود اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی را یادآور می شود و می افزاید: به دلیل پراکندگی و تعدد بناهای ثبت شده میراثی امکان، تخصیص اعتبار برای بازبینی های دوره ای وجود ندارد و در این راستا دهیاری ها و بخشداری های می باید میراث را یاری داده و در حفاظت از بناهای ثبت شده محدوده خود همت نمایند.
وی می افزاید: میراث فرهنگی در اوایل دهه 80 نسبت به مرمت این پل اقدام نموده است. ولی با این حال تلاش می شود در اسراع وقت بازدید این پل در دستور کار قرار گیرد.
مکث؛
به دلیل رطوبت، بناهای میراثی گیلان به ندرت از دوره قاجار عقب تر می رود. این پل میراث بجا مانده پیش از دوره صفویه است و بنابراین بیش از اینها می باید مورد توجه قرار گیرد. بی تردید تعیین محدوده میراثی برای قدیمی ترین پل تاریخی گیلان و پاک کردن بستر پل از رسوبات رودخانه خیلی سریع باید در دستور کار میراث فرهنگی و یا مقامات مسئول محلی قرار گیرد وگرنه شاهد تخریب پل تاریخی تمیجان خواهیم بود.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 10/5/95
تاریخ بازدید دوشنبه7/4/95