بعد از انقلاب مشروطه، نظام یادگیری از مکتب خانه ها به مدارس رفت. با احداث و قانون اجبار برای رفتن به مدرسه برای دختران و پسران، پس از سالهای 1304 خورشیدی، آموزش و پرورش کشور تحول اساسی یافت.
در گیلان، ابتدا مدارس در خانه های اسیتجاری تشکیل و به مرور مدارسی احداث شدند. تاریخچه آموزش و پرورش هر شهری ناگفته های زیادی دارد که مکتوب نشده، به سراغ یکی از محققین رفتیم که خود دانش آموخته اولین مدرسه لنگرود بود. محمد محمدی بندری، شاعر و پژوهشگر لنگرودی حرف های تازه ای درباره تاریخچه آموزش و پرورش لنگرود دارد.
- اولین مدرسه لنگرود در چه سالی و چگونه ساخته شد؟
اولین مدرسه در لنگرود که با کاربری مدرسه احداث شد، نامش «پوست و روده» بود. شاید از این نام تعجب کنید ولی چگونگی ساخت آن داستان جالبی دارد.
درزادگاه من 64 نفر انسان های خوش فکر و پولدار انجمنی تشکیل و پایه های لنگرود مترقی را بنیان نهادند. من عکس این افراد را هم دارم. بسیاری از کارهای نوین فرهنگی بدست آنها انجام شد.
زمانیکه رشت صاحب «انجمن امیدِّ ترقی» شد، در لنگرود هم ، یک انجمن فرهنگی تشکیل و برای اول بار بنیان آموزش و پرورش نوین گذاشته شد.
روزنامه «خیرالکلام»، افصح المتکلمین املشی در شماره 76 مورخ1327 قمری اشاره ای به خبر ساخت اولین مدرسه در لنگرود دارد. 13 شماره بعد از آن، خیرالکلام گزارش می دهد که شخصی، به نام «مصباح السلطنه» مدرسه ای به نام «فتحیه»تاسیس کرده، پس فتحیه اولین مدرسه در لنگرود بود. بعد مدرسه «همت دانش» بوسیله «عبدالرحیم فرهنگی» بوجود آمد. وی جزو همان64 نفر بود. عبدالرحیم افتخاری در همین مدرسه درس می داد.
بعدا همت داشن تعطیل و بجای آن مدرسه «حشمتیه» تاسیس شد. مدارسی که نام بردم در خانه های استیجاری تشکیل شده بود. بعدها یکی از اعضای انجمن، از خانواده مرحوم مسیحا، زمینی تا مدرسه بسازند.
انجمن، جلسه ای برای ساخت مدرسه تشکیل داد. نزدیک عید قربان بود. بزرگان مجلس افرادی نظیر مرحوم امینی، دیلمی، هاشم لی و... تصمیم گرفتند، صبح روز قربان تقسیم شوند و بروند خانه مردمی و پوست و روده قربانی را بگیرند و برای ساخت مدرسه هزینه کنند.
- شخصیت هایی مثل مرحوم امینی از متمکنین و البته خیرین لنگرود بودند، چرا دنبال جمع کردن پوست و روده رفتند؟!
هر کدام از این افراد، خودشان به تنهایی می توانستند چند مدرسه درست کنند. منتها می خواستند همه مردم در این حرکت فرهنگی سهیم باشند. به همین دلیل اولین مدرسه ساخته شده در لنگرود ؛ نامش «پوست و روده» بود. بعد از مدتی دیدند کلمه پوست و روده یک مقدار توی ذوق می زند، نام مدرسه را «داریوش» نامگذاری کردند.
- خود شما هم در مدرسه پوست و روده درس خوانده اید؟
بله سال 1325خورشیدی. ابتدا تنها دبستان بود، بعدها دبیرستان هم شد من جزو سومین گروه دانش آموختگان دبیرستان بودم. همشاگردی من افرادی نظیر: ابراهیم شکیبایی و حسین درتاج شعرای بزرگی هستند. نادر و مظفر بالایی هم از چهره های شناخته شده اند.
- گویا عکس مدرسه پوست و روده و اعضای انجمن فرهنگی لنگرود را هم در اختیار دارید.
این عکس مربوط به یکی از مراسم هایی است که در مدرسه برگزار شده. حیاط مدرسه طاق نصرت زده اند و جمعیتی از دانش آموزان و بزرگان لنگرود نشسته اند. من چند سال پیش با آخرین بازمانده این عکس که «شعبانی» نام دارد صحبت کردم.
گویا آن روز مراسم جشن درختکاری بوده ، در تصویر هم می بینید دانش آموزان دارند درخت می کارند. در این عکس تمام رجال شهر در ردیف جلو نشسته اند. اکثر اعضای 64نفر انجمن ترقی هم هستند.
- ظاهرا یکی از اعضای انجمن اصلا گیلانی نبود! و شما او را پدر فرهنگ شرق گیلانی معرفی می کنید.
آقای حبیبی در اصل اصفهانی بود. بواسطه ازدواج دخترش در لنگرود ماندگار شد. حبیبی، رییس فرهنگ لنگرود بود. دامادش دکتر «شمس الدین ابوالهدی» قبل از انقلاب یکی دوبار هم نماینده لنگرود در مجلس شد. حبیبی، در زمان نهضت جنگل «رییس کمیسر فرهنگی میرزا کوچک خان» هم بود و عکس او را هم با لباس جنگلیان در اختیار دارم. حبیبی مدارس رودسر، رحیم آباد، کومله و املش را هم بنیانگذاری کرد. به همین خاطر حبیبی را باید« پدر فرهنگ شرق گیلان» دانست.
- سرنوشت مدرسه پوست و روده چه شد؟
مساحت زمین اهدایی مسیحا خیلی زیاد بود. حتی من به یاددارم بیشتر حیاط مدرسه جنگل بود. بعدها بخش های زیادی از حیاط مدرسه در تصرف برخی دستگاه های دولتی درآمد. بخشی از حیاط را سپاه تملک کرد و ضلع شرقی هم باشگاه ورزشی شد. بخشی، هم توسط فرانسوی ها یک مدرسه پیش ساخته بزرگ شد که اکنون آموزش و پرورش لنگرود است.
- یعنی بنای قدیمی که در این عکس می بینیم، از بین رفت!
مدرسه اولیه که در این عکس می بینید، هنوز سرجاش هست. منتها یک بار در آتش سوزی احتمالا سالهای 37 سوخت ولی مدرسه را به همان شکل اولیه مرمت و بهسازی کردند. بنای قدیمی اولین مدرسه نوین لنگرود در گوشه حیاط «مدرسه بعث» هنوز موجود است.
- اولین مدرسه دخترانه لنگرود چه زمانی ساخته شد؟
سال دقیقش را حضو ر ذهن ندارم، اولین مدرسه «دارالمعلمین نسوان» نام داشت و «عزت السلطنه رصدی» مدیرش بود؛ زنی خلاق و مبتکر که خیلی زود رئیس دارالمعلمین گیلان شد. این خانم تا بعد از انقلاب هم زنده بود. دخترش در لنگرود زنده است و اخیرا دیدم در رسانه ها به عنوان مسن ترین بانوی کتاب خوان گیلان معرفی شده است.
مکان اولین مدرسه دخترانه لنگرود اجاره ای بود و بعدها به «عفت» تغییر نام داد. این مدرسه هنوز در کوچه ای به همین نام و روبروی بیمارستان امینی موجود است.
- و آخرین سخن؛
می خواهم از شخصی یاد کنم که به فرهنگ لنگرود خیلی خدمت کرد؛ «محمد شریعت محرری» سالها رئیس «فرهنگ و اوقاف و صنایع مستظرفه» بود . مدتی هم مدیر عامل جمعیت هلال احمر لنگرود بود و مدیریت شایسته ای داشت. وی یادداشت هایی در مورد تاریخچه آموزش و پرورش لنگرود و همچنین بهداری های لنگرود دارد که در اختیار بنده است. وی نام تک تک روسای آموزش و پرورش منطقه را با ذکر سال و سنوات و مهمترین خدمت فرهنگی نوشته است.
شریعت سال 1332، که کودتا شد، رئیس فرهنگ بود. در آن سالها معلم هایی با گرایش های چپ زندانی یا فراری شدند.آن زمان لنگرود یک دبیرستان داریوش 5کلاسه پسرانه و یک دبیرستان 3کلاسه دخترانه عفت داشت وبه دلیل نداشتن دبیر، دستور تعطیلی دبیرستانها صادر شد.
شریعت مقاومت کرد و نگذاشت دبیرستانها تعطیل شود. یادم هست از تمام پزشکان خواست تا داوطلبانه در مدارس درس بدهند؛ دکتر مظفری و دکتر طلوعی از جمله این پزشکان بودند. خود محرر هم داوطلبانه درس می داد.
کتابخانه شخصی محمد بندری افزون بر 12هزار جلد کتاب داشت که متاسفانه نیمی از آن در اثر آتش سوزی که در منزلش رخ داد، نابود شد. بخش های زیادی از کتابی که وی درمورد تاریخ لنگرود نوشته بود؛ از بین رفت. آرزوی سلامتی و طول عمر برای این شاعر بومی داریم تا بتواند دوباره از نو یادداشت هایش را مرتب و تاریخ لنگرود را منتشر نماید.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی
19/4/95