دهکده هزارساله تجن گوکه و پل خشتی که نیاز به توجه دارد.

«پل خشتی تجن گوکه»، از معدود بناهای میراثی است که قبل از انقلاب در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده است. این پل خشتی در 20 دی ماه 1355 و به شماره 1432 توسط وزارت فرهنگ و هنر ثبت میراثی شد. بخش هایی از این پل از سوی میراث فرهنگی در سالهای گذشته، مرمت شده  ولی به دلیل احداث کانال های آب بر  همعرض رودخانه شمیرود و مرداب شدن آب، تعدادی از دهانه های پل از رسوبات انباشته شده است. رشد گیاهان بر بدنه و حریم یک بنای میراثی، سرعت تخریب را بالا می برد.

سکونتگاه مرزبانان و امیران کیایی

طبق تقسیمات استانی، روستای تجن گوکه، در شهرستان لاهیجان، دهستان بازکیاگوراب، قرار دارد. این پل  خشتی بر روی رودخانه ای  به نام «شیمرود» ساخته شده  است. به گفته یکی از اهالی، روستای «تجن گوکه» محل سکونت لشکریان و مرزبانان امیران کیایی بوده است زیرا این محل، در مسیر ارتباطی بین لاهیجان قدیم و در واقع سرحد بیه پیش و بیه پس بوده و امیران کیایی برای جلوگیری از حمله امیران فومن و بیه پس، لشکریان را در این محل سکنی می دادند.

مسیری که پل تجن گوکه روی آن ساخته شده در طول تاریخ، یکی از مسیرهای مهم ارتباطی به شمار می‌رفته است و راه قدیم معروف به عباسی به شرق گیلان و سیاهکل از این محدوده عبور می کرده است.

بر اساس یادداشت های شادوران منوچهر ستوه، دو دهکده «تجن» و «گوکه»  از دهکده های کهن و نامدار لاهیجان است که بعهدها «تجن گوکه» خوانده شده است.

روستایی به قدمت هزار سال

دکتر ستوده که دهه 40 از این پل خشتی بازدید داشته است، در مورد دهکده های مذکور می نویسد؛ دهکده «تجن» بیش از هزار سال پیش آبادان بوده و نام آن در «حدود العالم» آمده است. از این دو  دهکده مردان بنامی برخاسته اند و مکان مذکور، زمان درازی شاه نشین کوچکی بوده است. 

شاهد این ادعا، مطالبی است که ظهیرالدین مرعشی، در کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان، (که در قرن 9 و مربوط به تاریخ کیاییان نوشته شده است) به نام دو تن از پادشاهان «تجن» و «گوکه»  اشاره دارد همچنین جنگی که امیر کیای گوکه  با یکی از شاهان کیایی لاهیجان داشته است.

«لوئی رابینو»، کنسول انگلیس در رشت (1906تا1912) در سفرنامه خود آورده است که « بعد از عبور از گیودره یا سیاه رود، از روی پل آجری نزدیک گوکه که در جوار دهکده تجن گوکه است، گذشتیم.»

جلگه ای با رودخانه های متعدد

در مورد وجه تسمیه این روستا هم موادر متعددی نوشته شده است. از جمله؛ در کتاب «نامگذاری و وجه تسمیه آبادی های گیلان»، تجن گوکه را «سرزمین رودخانه های پر انشعاب» معنا کرده است و ذیل واژه تجن، نوشته شده؛ «سرزمینی دارای نهری که از رود اصلی جدا شده باشد.»

«جهانگیر سرتپیپ پور» نیز در کتاب «نامها و نامدارهای گیلان»، به نقل از حدود العالم نوشته که تجن یکی از هفت ناحیه بزرگ گیلان بیه پیش است و به شهری اطلاق می شود که از رود جدا شده باشد.

در جلگه وسیع تجن گوکه، رودخانه های پرآبی وجود دارد که پل خشتی مذکور بر روی یکی از شعبه های اصلی است. احداث کانال های آب بر برای شالیزارهای اطراف، آن هم، همراستای رودخانه مذکور، می تواند شاهد مثالی برای این نامگذاری باشد.

مرداب شدن آب زیر پل و رشد گیاهان در حریم پل

به گفته زهرا کاظمی، یکی از ساکنان اطراف پل، با ساخته شدن کانال‌های آب بر در اطراف رودخانه، میزان آبدهی رودخانه «شمیرود» کاهش یافته و در حال حاضر از زیر این پل خشتی، آب زیادی  جریان ندارد و قسمتی از شمال رودخانه کاملا به صورت مرداب درآمده است.

وی می افزاید: این پل خشتی، کارکرد گذشته را ندارد و در سالهای اخیر به خاطر مانایی آب  و  پر شدن دهانه های پل از رسوبات، مردم نیز زباله های خود را داخل رودخانه می ریختند و وضعیت پل اسفناک شده بود.

کاظمی تصریح می کند: چند سال پیش میراث فرهنگی بخشی از پل را مرمت کرد و قرار بود بقیه پایه ها را هم مرمت نماید ولی بعد از آن مرمت ادامه پیدا نکرد . فقط گاهی مسئولان میراث فرهنگی برای سرکشی به وضعیت پل به روستا می آیند و به اهالی نگهداری از پل را  متذکر می شوند.

بر اساس  اندازه گیری های دکتر ستوده، «این پل آجری شامل دو چشمه با طاق های جناقی است. در دو پایه طرفین این چشمه دو اطاق کوچک و در پایه میان دو چشمه نیز اطاق کوچک دیگری است. درازای پل 60متر و پهنای آن 425 سانتی متر است. پهنای دیوارهای آجری جان پناه 35سانتی متر و پهنای سنگ فرش وسط 330سانتی متر است. بلندی پل از وسط تیزی جناق طاق  تا سطح آب 630سانتی متر و قطر پل از تیزی جناق طاق  تا سطح پل، 120سانتی متر است.»

این پژوهشگر همچنین می نویسد: « در بازوی جنوبی یک اطاق و یک دهانه کوچک است. قطر طاق این دهانه از تیزی طاق  تا سطح پل 65سانتی متر و پهنای این دهانه 2متر است. اطاق بازوی شمالی، مربع شکل و به ابعاد  135 سانتی متر که در دو طرف پل دو در ورودی به پهنای 63 و بلندی 145 سانتی متر ارد. در دنباله این بازو هلال جناقی طاقی نظیر بازوی جنوبی است که فعلا زیر خاک است.

این بخش از پل که زیر خاک رفته بوده، توسط میراث فرهنگی بیرون آورده شده و مرمت شده است. البته زیر پایه های پل از رسوبات تخلیه شده ولی حریم پل همچنان مملو از رسوبات است.

مرمت پل دوره صفویه توسط میراث فرهنگی

علیرضا، هاشمی فر، مسئول دفتر فنی و عمرانی میراث فرهنگی در مورد این پل آجری می گوید: پل خشتی تجن گوکه از آثار و بناهای باقی مانده از دوران صفویه است و با توجه به تخریب بخش هایی از بنا، در سال 90میراث فرهنگی توانست پل را مرمت و بهسازی نماید.

وی می افزاید: عملیات مرمت شامل؛ کف سازی سطح پل، آجرچینی های طاق، اجرای دست انداز به طرف پل ، مرمت طاق چشمه ها و بندکشی آجرها بود. ضمن اینکه پیش از مرمت لایروبی رودخانه در دو طرف پل و زدودن گیاهان رشد کردن در سطح بنا و حریم نیز صورت گرفته است.

هاشمی فر یادآور می شود؛ هر ساله می باید همه بناهای تاریخی مورد ارزیابی مجدد قرار گیرند و بخصوص پلهای تاریخی به دلیل نزدیکی به رطوبت هرساله می باید از زواید گیاهی پاکسازی شوند ولی کمبود اعتبار میراث فرهنگی مانع از چنین اقدامی می شود.

مکث؛

پلی که  روزگاری محل عبور مرزبانان و امیران بیه پیش بود؛ حالا محل تردد دام های اهالی به آن سوی رودخانه است. اگر دامی را هم نبینید، آثار بجامانده از فضولاتشان بر سنگهای صیقلی سطح پل پیداست.

هرچند میراث فرهنگی در سال 90 بخشی از آجرهای را تعویض و پل را مرمت کرده است، ولی رشد انجیرهایی که ریشه های خود را تا داخل ساروج فرو برده اند؛ نگرانی تخریب را سرعت بیشتری می بخشد.

بیشتر دهانه های پل کاملا از رسوبات پر شده تا جاییکه سطح رسوبات به جانپناه شمالی پل رسیده است. رسوباتی که بهترین خاک برای کشاورزی است، حالا وسوسه روستاییان را برانگیخته و بخش زیادی از حریم یک بنای میراثی، در تسخیر محصولات کشاورزی است.

نصب تابلوی معرفی یک اثر تاریخی در مسیر جاده اصلی تجن گوکه برای سازمان میراث هزینه زیادی ندارد. پلی که لابه لای درختان بلند محلی پنهان شده  و کسی متوجه حضورش در مسیر کانال آب بر نمی شود.

تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 17/5/95

تاریخ بازدید از پل:شنبه9/5/95