کمتر از یکصد سال است که از بنای عمارتهای سفید میدان شهرداری رشت، می گذرد. عمارت هایی باشکوه که حالا جزو میراث فرهنگی رشت هستند و مردم با آن خاطره نوستالژیک دارند.
عمارت شهرداری رشت با برج ساعت معروف آن هر بیینده ای را مجذوب می کند. ایجاد برج های ساعت در بسیاری از شهرهای کشور در اوایل این قرن، نمادی از تجدد بود تا اهمیت وقت و زمان را برای حرکتهای توسعه ای یادآور شود. برج زیبای ساعت تبریز و ساری یکی از این نمونه هاست و برج دیده بانی بلدیه رشت نیز بعد از سه سال از تاسیس تبدیل به برج ساعت شد. ساعت شهرداری رشت در طی این 90سال بی وقفه در حرکت بود و با گردش هر 60 دقیقه عقربه های دقیقه شمار آهنگ زیبایی را می نواخت تا از دست رفت زمان را یادآور شود.
اما بیش از دو هفته است که صدای دنگ زنگ ساعتهای برج بلدیه شنیده نمی شود. انگار دگرگونی یک مرتبه ای میدان شهرداری رشت و ایجاد پیاده راه فرهنگی در این محدوده، موجب شده مردم نسبت به اینگونه تغییرات خو بگیرند و به نبود 4ساعت بزرگ شهر پی نبرند.
آرتم سرداراف روسی، سازنده عمارت بلدیه
عمارت بلدیه چگونه ساخته شد، آنچه امروز درباره ی مجموعه بناهای تاریخی میدان شهرداری رشت می دانیم، محدود به اطلاعات پراکنده ای است که به صورت خبر احداث و یا افتتاح آن در معدود روزنامه های یومیه چاپ رشت آن زمان درج شده و بیش از آن مستندات قابل اتکایی در دست نیست.
مهندس روبرت واهانیان تبریز درباره ساختمان میراثی بلدیه رشت می گوید: کلنگ احداث ساختمان اداری بلدیه در سال 1302 خورشیدی به زمین زده شد و مهندسی ارمنی به نام «آرتم سرداراف» ، از ارامنه‌ی روسیه مقیم رشت، کار طراحی و نظارت بر ساختمان را بر عهده گرفت.
این پژوهشگر تاریخ رشت می افزاید: اداره‌ی بلدیه از اول فروردین ماه سرداراف را به سمت مهندس بلدیه رشت با ماهی هفتاد تومان حقوق استخدام نمود. وی هفته‌ای سه روز در بلدیه شعبه ساختمان(یعنی واحد عمران) بلدیه حاضر می شد و وظایف خود را انجام می داد.
به گفته مرمتگر عمارت شهرداری، این بنا در تاریخ 4/اردیبهشت/ 1305 خورشیدی و به مناسبت تاجگذاری پهلوی اول، به صورت نیمه کاره افتتاح شد و طبق خبر درج شده در «روزنامه پرورش» شماره‌ی ۱۳۵ دو ماه بعد یعنی در تاریخ چهارشنبه اول تیر ماه ۱۳۰۵، اداره‌ی بلدیه‌ی رشت به ساختمان نوساز خود یعنی عمارت تازه ساخت انتقال یافت.
تبدیل برج نگهبانی بلدیه به برج ساعت
اما آنچه کمتر از سه سال از زمان ساخت این بنا، موجب تغییر عمده در عمارت بلدیه شد؛ تبدیل برج نگهبانی عمارت به برج ساعت بود تا اهمیت وقت و زمان را به مردم یادآور شود.
مهندس واهانیان در این باره می گوید: در زمان ساخت، برج وسط عمارت، تنها حکم دیده بانی برای شهر رشت را داشت. برجی که در انتها از 4سو شیشه داشت و روزانه یک نفر مامور بود تا از بالای برج 22 و نیم متری، وضعیت شهر را از چهار طرف رصد نماید. بخصوص در مواقعی که آتش سوزی در شهر رخ می داد، نگهبان سریع زنگ دستی را -که یک چکش بود- به صدا در می آورد. در کوچه کناری عمارت و نزدیک به هتل اردیبهشت همیشه یک ماشین آتش نشانی حضور داشت که با تلمبه دست کار می کرد و به محض شنیدن صدای زنگ برج به محل حادث اعزام می شد.
وی با اشاره به آگهی روزنامه های یومیه رشت در مورد تغییرکاربری برج دیده بانی یادآور می شود: سال 1308 بلدیه در نشریات برای طرح جاگذاری ساعت بر روی برج دیده بانی آگهی داد و همان سال قسمت شیشه ای برج دیده بانی برچیده و به جای آن 4ساعت کار گذاشتند.
ساعتهای ساخت آلمان در زلزله ناپدید شد
داستان این تغییرات به همینجا ختم نمی شود و برج ساعت بلدیه برای سومین بار دستخوش تغییر گردید. اواخر بهار 68 بود که ساعتهای ساخت آلمان برج بلدیه، از کار افتاده بود و مهندس الماسی شهردار وقت، ساعتها را برای تعمییر به زیرآورده بود. زلزله مهیب خرداد 68 منجیل، عمارت برج را فرو ریخت و سرنوشت ساعتهایی که بعد از تعمیر در انبار حیاط همان عمارت نگهداری می شد، نامعلوم گشت.
مهندس روبرت واهانیان -که در آن زمان مهندس ناظر شهرداری بود- مامور بازسازی این عمارت زیبا شد.
مهندس واهانیان در این باره می گوید: ساعتهای اولیه که سال 1308 کار گذاشته شده بود، ساخت کشور آلمان بود و قبل از زلزله شهرداری آنها را برای تعمیر پایین آورده بود و پس از تعمیر آنها را در انبار شهرداری گذاشته بود. با تخلیه زودهنگام اداره بلدیه برای مرمت عمارتی که در زلزله آسیب دیده بود؛ متاسفانه ساعتهای نخست مفقود شد و در نهایت شهردار وقت دستور داد ساعتهای جدیدی برای برج بلدیه خریداری گردد.
پاییز 68 ساعتهای سیتی زن ژاپن بالای برج بلدیه رفت
وی توضیح می دهد: بعد از تکمیل مرمت برج ساعت در پاییز همان سال، ساعتهای فعلی را از شرکت «تیک تاک» نمایندگی «سیتی زن ژاپن» خریداری و بالای برج کار گذاشته شد.
حالا بیش از دو هفته است که ساعتهای شرکت تیک تاک نیز در جای خود نیستند تا زمان را به رشتی ها نشان دهند حالا مدتی است صدای زنگ ساعتهای ژاپنی در پیاده راهی که حالا تجمع ادمهاست؛ شنیده نمی شود.
2میلیون و 600هزار تومان هزینه برای تعمیر ساعتهای برج بلدیه
پیام جعفری نیا، مدیر کارپردازی شهرداری رشت در این باره می گوید: ساعتهای برج بلدیه مدتی بود که به دلیل نقص فنی زمان را به خوبی نشان نمی داد و نیاز به تعمیر اساسی داشت.
این مقام مسئول می افزاید: نقص فنی این ساعتها به گونه ای است که می باید موتور هر 4ساعت تعویض گردد بنابراین به دستور معاون مالی و اقتصادی شهرداری رشت بدین منظور 2میلیون و 600هزار تومان برای تعمیر اساسی این ساعتها هزینه شده و به زودی ساعتهای برج بلدیه به جایگاه قبلی خود باز می گردد.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی3/5/1395