حریم پل خشتی لنگرود، چهره ناخوشایندی دارد. با اینکه این پل خشتی از جمله بناهایی است که پیش از انقلاب و در 13خرداد سال 1351 در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده است، اما حریم این بنای میراثی بیش از آنکه یک فضای تفریحی و گردشگری برای مسافران جذابیت ایجاد نماید، به عنوان پارکینگ شهرداری لنگرود کاربری یافته است.
عبور رودخانه لنگرود و شعبات آن از چندین محله شهر جذابیت ویژه ای به لنگرود بخشیده است. در گذشته به دلیل بندر بودن لنگرود از زمان نادر شاه افشار، حمل کالا و بار از طریق رودخانه صورت می گرفت. در محل تلاقی دو شعبه رودخانه، پل خشتی مرتفعی وجود دارد که «فشکالی محله» و «انزلی محله» را بهم متصل می کند.
پل خشتی لنگرود در توصیف مستشرقین
سفرنامه نویسان اروپایی زیبایی لنگرود را ستوده و آن را همسان «ونیز» توصیف کرده اند. «ویلیام ریچارد هولمز» که در دوران محمد شاه قاجار(1844میلادی- 1250شمسی) از سواحل خزر دیدن کرد، در وصف پل خشتی لنگرود نوشته است: «پل نزدیک شهر، سازه زیبایی است. قوس های نوک تیز و بلند آن تقریبا به یک وجبی لبه دیواره ی پل می رسد و به بنا سبک زیبایی می بخشد. فرسودگی خشت های پل حاکی از قدمت آن است، با این وجود خود پل به خوبی مرمت شده است.» هولمز حتی بقایای کشتی «کاپیتان التون» را- که در زمان نادرشاه افشار ساخته شده بود- در مرداب های لنگرود دیده بود.
دکتر منوچهر ستوده نیز که دهه 1340 از پل خشتی لنگرود دیدن کرده است، نوشته، « دو طرف پل به جاده دو طرفه که موازی جریان آب است، ختم می شود. برای اینکه انتهای دو شیب پل بر جاده اصلی سوار شود، این جاده دو طرفه را از طرفین سربالا ساخته اند. چنین طرحی در هیچیک از پلهای گیلان تاکنون دیده نشده است. » این نویسنده، تاریخ بنای لنگرود را به دوران سلجوقی نسبت داده و به بندر بودن این شهر و تردد کشتی های اروپایی از دید «سفرنامه هنوی» تاکید دارد. البته وی نیز تاریخ بنای پل را به درستی نمی داند و تنها به نقل از رابینو، کنسول انگلیس در رشت (1906تا1912) اشاره دارد که پل معروف به «حاج آقا پُرد» می باشد. و احتمال داده که مرمت آن توسط « حاجی آقا بزرگ منجم باشی» حاکم لنگرود در دوره قاجار چنین تصوری را به عنوان بانی ایجاد کرده است.
بنایی که سمبل لنگرود است
پل خشتی لنگرود، هنوز هم مهمترین راه ارتباطی بین فشکالی محله و راه پشته است. قدیمی ترین بنای باستانی لنگرود سالهاست سمبل این شهر شده و مردم با آن خاطرات نوستالژیک دارند. آرم سربرگ نامه های اداری و حتی آرم پاکت های نامه های شهرداری لنگرود هم، تلفیقی از پل خشتی لنگرود و لنگر کشتی است.
چند سال پیش شهردار وقت، حتی نرده های دور اداره شهرداری را برداشت و به جای آن پل خشتی لنگرود را به صورت تکرار شونده دور تا دور اداره بنا کرد. آن هم با آجرچینی های قرمز و لنگری در میانه .
حریم بنای میراثی، پارکینگ شهرداری است
اما سالهاست حریم یک بنای میراثی که محلی ها ساخت آن را به یک پیرزن و تخم مرغهایش نسبت می دهند؛ سالهاست پارکینگ خودرهای مسافر و بازاریان شده است. محوطه جهت غربی پل از ابتدای بازار حصیرفروشان تا سماکان، تماما خودرو پارک شده است.
مدیر میراث فرهنگی شهرستان لنگرود، درباره مشخصات این پل خشتی می گوید: آنگونه که منابع نوشته اند، پل خشتی لنگرود بنای دوره صفویه است و ساخت آن را به سالهای 926 قمری نسبت می دهند.
«سید مهدی شمسی» می افزاید: هرچند ساخت این پل را به دوره ایلخانی هم نسبت می دهند ولی سند معتبری در این زمینه در دست نیست. زیرا تا سال 912 قمری در لنگرود تنها پل چوبی وجود داشته است.
وی خاطر نشان می سازد: این پل بر روی رودخانه لنگرود و در مسیر راه قدیمی لاهیجان به لنگرود ساخته شده و به دلیل قرار گرفتن درمرکز شهر و بافت نزدیک به بازار، همچنان اهمیت ترددی خود را حفظ کرده است.
مدیر میراث لنگرود در توضیح مشخصات این پل ادامه می دهد: پل خشتی لنگرود، 37متر طول و 50/4 متر عرض دارد و ارتفاع از سطح رودخانه 70/9متر می باشد. ملاط آن از آهک و ساروج بوده و دهانه های فراخ پل امکان تردد کشتی ها را امکان پذیر می کرده است.
حوالی سالهای 1380، شهرداری لنگرود با ایجاد یک پاساژ و ایجاد فضای تجاری، حریم پل را بهسازی نمود. و بخشی از فضای جلوی پاساژ را به منظور پارکینگ کف پوش حالا سالهاست حریم یک بنای میراثی در میان دود و ماشین و دستفروشان پنهان مانده است.
مدیر میراث شهرستان لنگرود که تازه چند روزی است، این سمت را پذیرفته، هنوز برنامه مشخصی برای آزادسازی حریم یک بنای میراثی ندارد ولی وعده می دهد به زودی با شهردار لنگرود در این زمینه نشستی داشته باشد.
تلاش بی سرانجام برای تغییر مکان پارکینگ
با این حال یکی از اعضای شورای شهر لنگرود می گوید: تغییر کاربری مکان مذکور همواره جزو اولویت های مدیریت شهری لنگرود بوده ولی کمبود اعتبار مانع شده است.
«رقیه سروری» در این باره می افزاید: مرکز شهر لنگرود و بافت بازار فاقد یک پارکینگ عمومی است. با اینکه شورای شهر همواره تغییر کاربری حریم پل خشتی را جزو برنامه های خود اعلام کرده است، ولی تا زمانیکه مدیریت شهری نتواند فضای دیگری را به عنوان پارکینگ ایجاد نماید، عملا طرح های گردشگری حریم پل خشتی امکان پذیر نیست.
عضو کمیسیون فرهنگی شورای شهر لنگرود تاکید می کند: شورای ترافیک شهرداری لنگرود به دنبال زمین دیگری در مرکز شهر برای ایجاد پارکینگ است ولی کمبود اعتبارات شهرداری تاکنون مانع از انجام آن شده است.
سالهاست، پل خشتی لنگرود کارکردهای گذشته خود را از دست داده است. حالا دیگر کرجی های کالا و بار، زیر پل خشتی باراندازی نمی کنند. و آن گونه که تصاویر قدیمی از این پل نشان می دهد، دیگر مسابقه «نودنبال رانی» از زیر پل تا مرداب لنگرود صورت نمی گیرد. آب رودخانه هم به واسطه سرریز فاضلاب های شهری به داخل رودخانه بقدری آلوده شده که از تعداد ماهیگیران هم روز به روز کاسته می شود. حریم یک بنای میراثی که می توانست یک مرکز گردشگری و جذب درآمد برای شهرداری باشد؛ تنها کاربری پارکینگ یافته و در میان دود خودروها نفس پل خشتی دوره صفویه به شماره افتاده است.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 1/7/95